“Παράδοξα σήμερον, εἶδον τά ἔθνη πάντα ἐν πόλει Δαβίδ, ὅτε τό Πνεῦμα κατῆλθε τό ἅγιον ἐν πυρίναις γλώσσαις, καθώς ὁ θεηγόρος Λουκᾶς ἀπεφθέγξατο. Φησί γάρ.Συνηγμένων τῶν Μαθητῶν τοῦ Χριστοῦ, ἐγένετο ἦχος, καθάπερ φερομένης βιαίας πνοῆς, καί ἐπλήρωσε τόν οἶκον, οὗ ἦσαν καθήμενοι.καί πάντες ἤρξαντο φθέγγεσθαι, ξένοις ρήμασι, ξένοις δόγμασι, ξένοις διδάγμασι, τῆς ἁγίας Τριάδος”.
(Κ. Πεντ., Εἰς τούς Αἴν., Στιχ. ᾿Ιδιόμελον)
Εἰς τήν πόλιν τοῦ Δαβίδ (τά ᾿Ιεροσόλυμα) σήμερον (κατά τήν ἡμέραν τῆς Πεντηκοστῆς), συνέβησαν παράδοξα πράγματα, τά ὁποῖα εἶδον τά εἰς τήν πόλιν συνηθροισμένα ἔθνη, ὅταν τό Πνεῦμα τό ἅγιον κατῆλθεν ἐν εἴδη πυρίνων γλωσσῶν (ἡ ἐν πυρί θεοφάνεια ἐσήμαινε τήν ζωογόνον, φωτιστικήν καί καθαρτικήν δύναμιν τοῦ παναγίου Πνεύματος, ἰδιότητας τάς ὁποίας ἔχει καί τό φυσικόν πῦρ), συμφώνως πρός ὅσα ἔγραψεν ὁ θεηγόρος Λουκᾶς (Πράξ. 2,1ἑξ.), ὁ ὁποῖος λέγει.᾿Ενῷ οἱ Μαθηταί τοῦ Χριστοῦ ἦσαν συνηγμένοι (εἰς τήν οἰκίαν ἐν ᾿Ιερουσαλήμ), αἰφνιδίως ἠκούσθη ἦχος, ὅμοιος μέ ἐκεῖνον, τόν ὁποῖον δημιουργεῖ ὁ ἄνεμος ὅταν πνέῃ βιαίως, καί ὁ ὁποῖος ἐγέμισε τόν οἶκον ὅπου οἱ Μαθηταί ἔμενον, περιμένοντες τήν ἐκπλήρωσιν τῆς ὑποσχέσεως τοῦ Διδασκάλου, περί ἀποστολῆς εἰς αὐτούς τοῦ θείου Παρακλήτου. Τότε δέ ὅλοι (οἱ Μαθηταί) ἤρχισαν νά λέγουν λόγια παράδοξα καί νά κηρύσσουν δόγματα παράξενα καί διδασκαλίας τῆς ἁγίας Τριάδος.
“Τό Πνεῦμα τό ἅγιον, ἦν μέν ἀεί, καί ἔστι καί ἔσται, οὔτε ἀρξάμενον, οὔτε παυσόμενον, ἀλλ᾿ ἀεί Πατρί καί Υἱῷ συντεταγμένον καί συναριθμούμενον.ζωή καί ζωοποιοῦν.φῶς καί φωτός χορηγόν.αὐτάγαθον, καί πηγή ἀγαθότητος.δι᾿ οὗ Πατήρ γνωρίζεται, καί Υἱός δοξάζεται, καί παρά πάντων γινώσκεται, μία δύναμις, μία σύνταξις, μία προσκύνησις, τῆς ἁγίας Τριάδος”
(Κ. Πεντ., Εἰς τούς Αἴν., Στιχ. ᾿Ιδιόμελον)
Τό Πνεῦμα τό ἅγιον, ἐν ἀντιθέσει πρός τά δόγματα τῶν Πνευματομάχων, οἱ ὁποῖοι δέν ἐδέχοντο τήν ἀϊδιότητα αὐτοῦ (ἐπανελάμβανον περί τοῦ Πνεύματος ὅ,τι ὁ ῎Αρειος ἔλεγε περί τοῦ Υἱοῦ.“ἦν ποτε ὅτε οὐκ ἦν...” ἦτο πάντοτε καί εἶναι καί θά εἶναι, χωρίς νά λάβῃ ἀρχήν (εἶναι ἄναρχον, ὡς Θεός ἀληθινός) ἤ νά παύσῃ νά ὑφίσταται, ἀλλ᾿ ὑπῆρχε ἀϊδίως ἐν τῇ Τριάδι, ἀριθμούμενον εἰς τήν τάξιν τῶν θείων προσώπων (τρίτον κατά σειράν), ἰσοτίμως καί ἰσοδυνάμως συντεταγμένον μετά τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ. Εἶναι δέ τό Πνεῦμα ἡ πραγματική θεία ζωή, διά τῆς ὁποίας ζωογονοῦνται τά πάντα. Εἶναι τό Φῶς τό ἀληθινόν, ἐκ τοῦ ὁποίου πηγάζει κάθε ἄλλο φῶς (φυσικόν καί πνευματικόν, τό ὁποῖον χορηγεῖται εἰς τήν κτίσιν). Εἶναι φύσει ἀγαθόν καί πηγή πάσης ἄλλης κτιστῆς ἀγαθότητος. Διά τοῦ φωτισμοῦ τοῦ ἁγίου Πνεύματος φανερώνεται εἰς τόν κόσμον ἡ φύσις καί τό ἔργον τοῦ Πατρός καί δοξάζεται ὁ Υἱός (᾿Ιω. 16,14), ὁ ἐκτελεστής τοῦ ἔργου τῆς θείας οἰκονομίας, ὁ ὁποῖος γνωρίζεται ὡς λυτρωτής τοῦ κόσμου ὑπό τῶν ἀνθρώπων. ᾿Επίσης διά τοῦ φωτισμοῦ τοῦ Πνεύματος ἡ ἁγία Τριάς ὁμολογεῖται ὡς μία δύναμις καί ὡς μία ἰσότιμος σύνταξις, εἰς τήν ὁποίαν ἀνήκει μία καί ἡ αὐτή θεία προσκύνησις.
“Τό Πνεῦμα τό ἅγιον, φῶς καί ζωή, καί ζῶσα πηγή νοερά.Πνεῦμα σοφίας, Πνεῦμα συνέσεως.ἀγαθόν, εὐθές, νοερόν, ἡγεμονεῦον, καθαῖρον τά πταίσματα. Θεός καί θεοποιοῦν.πῦρ, ἐκ πυρός προϊόν, λαλοῦν, ἐνεργοῦν, διαιροῦν τά χαρίσματα. δι᾿ οὗ Προφῆται ἅπαντες, καί Θεοῦ ᾿Απόστολοι, μετά Μαρτύρων ἐστέφθησαν. Ξένον ἄκουσμα, ξένον θέαμα, πῦρ διαιρούμενον εἰς νομάς χαρισμάτων”.
(Κ. Πεντ., Εἰς τούς Αἴν., Στιχ. ᾿Ιδιόμελον)
Τό Πνεῦμα τό ἅγιον εἶναι φῶς (θεῖον καί νοητόν) καί ζωή ἀληθινή, πηγή νοερά πάσης ἄλλης ζωῆς. Εἶναι Πνεῦμα σοφίας (᾿Εφ. 1,17) (σοφίζον τά λογικά ὄντα) καί συνέσεως. Εἶναι ἀγαθόν καί εὐθές (ξένον πρός τήν σκολιότητα τῶν κτιστῶν ὄντων), νοερόν (ἀπολύτως ἄϋλον) καί ἡγεμονικόν (ὡς Βασιλεύς καί Κύριος). Εἶναι φύσει Θεός, ἁγιάζον τά σύμπαντα. Εἶναι ἄϋλον πνευματικόν πῦρ, τό ὁποῖον προέρχεται ἐκ τοῦ ἀΰλου πυρός (τῆς πυρώδους οὐσίας τοῦ Πατρός). Διδάσκει τήν θείαν ἀλήθειαν (᾿Ιω. 16,13), ἐνεργεῖ τόν ἁγιασμόν καί τήν σωτηρίαν, διανέμον τά πνευματικά του χαρίσματα. Δι᾿ αὐτοῦ ἐστέφθησαν μέ δόξαν οἱ Προφῆται καί οἱ ᾿Απόστολοι καί οἱ Μάρτυρες τῆς πίστεως. Πράγματι εἶναι παράδοξον τό ἄκουσμα καί ξένον τό θέαμα.τό θεῖον πῦρ νά μερίζεται καί νά χορηγῆται ὡς νομή πνευματικῶν χαρισμάτων.
“Τό πανάγιον Πνεῦμα, τό προϊόν ἐκ τοῦ Πατρός, καί δι᾿ Υἱοῦ ἐνδημῆσαν, τοῖς ἀγραμμάτοις Μαθηταῖς, τούς σέ Θεόν ἐπιγνόντας, σῶσον ἁγίασον πάντας”.
(Κ. Πεντ., ᾿Εξαποστειλάριον)
Τό πανάγιον Πνεῦμα, τό προερχόμενον ἐκ τοῦ Πατρός καί διά τοῦ Υἱοῦ ἐνδημῆσαν εἰς τούς ἀγραμμάτους Μαθητάς, σῶσε καί ἁγίασε ὅλους, ὅσοι σέ ὁμολογοῦν ὡς Θεόν ἀληθινόν.
“Τό Πνεῦμα τό ἅγιον, τό διαιροῦν τά χαρίσματα, ἐπί γῆς ἐπεδήμησεν, οὐχ ὥσπερ τό πρότερον, τῇ σκιᾷ τοῦ νόμου, λάμψαν ἐν Προφήταις, οὐσιωδῶς δέ νῦν ἡμῖν, τῇ μεσιτείᾳ Χριστοῦ δεδώρηται.καρδίας ἐκκαθάρωμεν, ταῖς ἀρεταῖς καί δεξώμεθα, τήν αὐτοῦ ἐπιφοίτησιν, μυστικῶς φωτιζόμενοι”.
(Π. μ. τ. Πεντ., ῾Εσπ., Στηχηρόν ῾Εορτῆς)
῾Η φωτιστική ἐνέργεια τοῦ Πνεύματος ἦτο ἐνεργός καί εἰς τήν Παλαιάν Διαθήκην (Πέτρ. 1,21 Πράξ. 28,25). ᾿Εκεῖ ὅμως ἡ δύναμίς του ἐφώτιζε τούς Προφήτας σκιωδῶς, ὡς σκιώδης ἦτο γενικῶς καί ὁ Νόμος, εἰς τόν ὁρίζοντα τοῦ ὁποίου ἐζοῦσαν οἱ δίκαιοι ἐκεῖνοι ἄνδρες. Κατά τήν ἡμέραν ὅμως τῆς Πεντηκοστῆς τό ἅγιον Πνεῦμα, τό διαιροῦν τά χαρίσματα, ἐπεδήμησεν εἰς τόν κόσμον, ὄχι σκιωδῶς, ὅπως καί πρότερον, ἀλλ᾿ οὐσιωδῶς, δηλαδή μέ ὅλην τήν φωτιστικήν καί ἁγιαστικήν του ἐνέργειαν, χορηγηθέν εἰς ἡμᾶς διά τῆς μεσιτείας τοῦ Δεσπότου Χριστοῦ. Καί ἡμεῖς, λοιπόν, ἄς καθαρίσωμεν τάς καρδίας μας ἀπό κάθε ρύπον ἁμαρτίας καί ἄς κοσμήσωμεν αὐτάς μέ τάς ἁγίας ἀρετάς, διά νά εἴμεθα ἄξιοι νά δεχθῶμεν μέσα μας τήν ἐπιφοίτησιν τοῦ ἁγίου Πνεύματος καί νά λάβωμεν τόν μυστικόν φωτισμόν του, ὁ ὁποῖος θά μᾶς ὁδηγήσῃ εἰς τήν κατανόησιν τῶν θείων μυστηρίων καί θά ἀνακαινίσῃ τάς ψυχάς μας.
“Τήν μεθέορτον πιστοί, καί τελευταίαν ἑορτήν, ἑορτάσωμεν φαιδρῶς.αὕτη ἐστι Πεντηκοστή, ἐπαγγελίας συμπλήρωσις καί προθεσμίας.ἐν ταύτῃ γάρ τό πῦρ, τοῦ Παρακλήτου εὐθύς, κατέβη ἐπί γῆς, ὥσπερ ἐν εἴδει γλωσσῶν, καί Μαθητάς ἐφώτισε, καί τούτους οὐρανομύστας ἀνέδειξε. Τό φῶς ἐπέστη, τοῦ Παρακλήτου, καί τόν κόσμον ἐφώτισε”.
(Κ. Πεντ., Εἰς τόν ῎Ορθρον, Κάθισμα)
Τήν μεθέορτον καί τελευταίαν ἑορτήν (μεθέορτον, διότι ἔρχεται μετά τάς μεγάλας ἑορτάς τῆς ᾿Αναστάσεως καί τῆς ᾿Αναλήψεως) ἄς ἑορτάσωμεν - προτρέπει ὁ ῾Υμνῳδός - μέ φαιδρότητα ψυχῆς καί χαράν. Εἶναι δέ ἡ ἑορτή αὐτή ἡ Πεντηκοστή, κατά τήν ὁποίαν ἐκπληρώνεται ἡ ὑπόσχεσις καί ἡ προθεσμία (Λουκ 24,49), τήν ὁποίαν ἔταξεν ὁ Κύριος, διά τήν ἀποστολήν τοῦ ἁγίου Πνεύματος εἰς τούς Μαθητάς. Κατ᾿ αὐτήν ἡ χάρις τοῦ Παρακλήτου, ὡς πῦρ, κατέβη εὐθύς ἐπί τῆς γῆς, ἐν εἴδει πυρίνων γλωσσῶν (Πράξ. 2,3) καί ἐφώτισε τούς Μαθητάς, ἀναδείξασα αὐτούς μύστας τῶν θείων πραγμάτων τοῦ οὐρανοῦ. Τό φῶς τοῦ Παρακλήτου ἦλθε καί ἐφώτισε τόν κόσμον εἰς τόν δρόμον τῆς ἀληθοῦς γνώσεως καί θεοσεβείας.
“῾Η τοῦ Πνεύματος πηγή, ἐπιδημοῦσα τοῖς ἐν γῇ, εἰς πυρφόρους ποταμούς, μεριζομένη νοητῶς, τούς ᾿Αποστόλους ἐδρόσιζε φωταγωγοῦσα.καί γέγονεν αὐτοῖς, νέφος δροσῶδες τό πῦρ, φωτίζουσα αὐτούς, καί ὑετίζουσα φλόξ, δι᾿ ὧν ἡμεῖς ἐλάβομεν τήν χάριν, διά πυρός τε καί ὕδατος. Τό φῶς ἐπέστη, τοῦ Παρακλήτου, καί τόν κόσμον ἐφώτισε”.
(Κ. Πεντ., Εἰς τόν ῎Ορθρον, Κάθισμα)
῾Η πνευματική πηγή τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ἐλθοῦσα ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ἐπί τῆς γῆς καί διαιρουμένη νοερῶς, κατά τήν ἡμέραν τῆς Πεντηκοστῆς, εἰς πυρφόρους ποταμούς, ἐδρόσιζε τήν ψυχήν καί ἐφώτιζε τόν νοῦν τῶν ᾿Αποστόλων, εἰς τούς ὁποίους ἐχορηγήθη ἐν εἴδει πυρίνων γλωσσῶν. Καί τό πῦρ τῆς χάριτος ἔγινε δι᾿ αὐτούς νεφέλη δροσερά, φωτίζουσα τούς νοερούς των ὀφθαλμούς, καί φλόγα, ἐξαπολύουσα ἐπ᾿ αὐτῶν δροσιστικήν βροχήν. Διά τοῦ θαύματος τῆς Πεντηκοστῆς, καί ἡμεῖς οἱ Χριστιανοί, εἰς τό ὕδωρ τῆς ἀναγεννήσεως βαπτισθέντες, ἐλάβομεν τό πῦρ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, τό ὁποῖον δροσίζει τήν ὕπαρξίν μας μέ τή δρόσον τῆς ἁγίας του χάριτος καί κατακαίει τήν βοτάνην τῆς ἁμαρτίας, ἡ ὁποία ὑπάρχει εἰς τήν φύσιν μας. Τό φῶς τοῦ Παρακλήτου ἐφανερώθη εἰς τήν γῆν καί ἐφώτισε τόν κόσμον εἰς τήν ὁδόν τῆς ἀληθείας.
“Μετά τήν ῎Εγερσιν Χριστέ, τήν ἐκ τοῦ Τάφου, καί τήν πρός ὕψος οὐρανοῦ, θείαν ᾿Ανάληψιν, τοῖς θεόπταις τήν δόξαν σου κατέπεμψας οἰκτίρμον, Πνεῦμα εὐθές ἐγκαινίσας τοῖς Μαθηταῖς.ὅθεν, ὥσπερ κιθάρα μουσουργική, πᾶσιν ἐτρανολόγησαν, τῷ θείῳ πλήκτρῳ μυστικῶς, Σῶτερ, τά ἀπηχήματα, καί τήν οἰκονομίαν σου”.
(Κ. Πεντ., Εἰς τόν ῎Ορθρον, Κάθισμα)
Μετά τήν ἐκ τάφου ῎Εγερσιν καί τήν εἰς οὐρανούς ἔνδοξον ᾿Ανάληψιν ὁ Κύριος κατέπεμψεν, ὡς οἰκτίρμον Θεός, τήν δόξαν του (τήν χάριν τοῦ ἁγίου Πνεύματος) εἰς τούς Μαθητάς, οἱ ὁποῖοι εἶδον τήν δύναμιν τοῦ Θεοῦ, ἐγκαινίσας εἰς τάς ψυχάς των τό εὐθές καί ἡγεμονικόν Πνεῦμα του. Οἱ Μαθηταί δέ, ὡς κιθάρα μουσική, τῆς ὁποίας τάς χορδάς κρούει μυστικῶς τό θεῖον πλῆκτρον τοῦ Πνεύματος, ἐδίδαξαν εἰς ὅλους σαφῶς τά σωτήρια ἀπηχήματα καί τό λυτρωτικόν μυστήριον τῆς ἐπί γῆς οἰκονομίας τοῦ Θεοῦ Λόγου.
“Νῦν τό Παράκλητον Πνεῦμα, εἰς πᾶσαν σάρκα ἐκκέχυται.᾿Αποστόλων γάρ χορείας ἀρξάμενον, ἐξ αὐτῶν κατά μέθεξιν τοῖς πιστοῖς τήν χάριν ἐφήπλωσε, καί πιστοῦται αὐτοῦ τήν κραταιάν ἐπιφοίτησιν, ἐν πυρίνῳ τῷ εἴδει τοῖς Μαθηταῖς διανέμον τάς γλώσσας, εἰς ὑμνῳδίαν καί δόξαν Θεοῦ.διό τάς καρδίας νοερῶς ἐλλαμπόμενοι, ἐν πίστει στηριχθέντες τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, δυσωποῦμεν σωθῆναι τάς ψυχάς ἡμῶν”.
(Δ. μ. τ. Πεντ., ᾿Ιδιόμελον τοῦ Στίχου)
᾿Εν ἀντιθέσει πρός τήν παλαιάν οἰκονομίαν, κατά τήν ὁποίαν τό Πνεῦμα τό ἅγιον ἐνεργοῦσε σκιωδῶς καί μερικῶς, τώρα, εἰς τήν νέαν τῆς χάριτος οἰκονομίαν, τό Παράκλητον Πνεῦμα ἔχει ἐκχυθῆ εἰς κάθε ἀνθρωπίνην σάρκα (Πράξ. 2,17). Διότι, ἀρχίσαν ἀπό τοῦ συλλόγου τῶν ᾿Αποστόλων, ἐξ αὐτῶν κατά μέθεξιν ἐξέτεινε τήν χάριν του εἰς τούς πιστούς, μαρτυρῆσαν τήν κραταιάν του ἐπιφοίτησιν ἐν εἴδει πυρίνων γλωσσῶν, τάς ὁποίας διένειμεν εἰς τούς Μαθητάς, εἰς δόξαν καί ἀνύμνησιν τοῦ Θεοῦ. Διά τοῦτο καί ἡμεῖς, φωτίζοντες τάς καρδίας μας νοερῶς καί στηριζόμενοι διά τῆς ὀρθῆς πίστεως εἰς τάς δωρεάς καί τήν χάριν του, δυσωποῦμεν αὐτό νά σώσῃ ἐκ τῆς ἁμαρτίας τάς ψυχάς μας.
“Πάντα χορηγεῖ τό Πνεῦμα τό ἅγιον.βρύει προφητείας, ἱερέας τελειοῖ, ἀγραμμάτους σοφίαν ἐδίδαξεν, ἁλιεῖς θεολόγους ἀνέδειξεν, ὅλον συγκροτεῖ τόν θεσμόν τῆς ᾿Εκκλησίας. ῾Ομοούσιε καί ὁμόθρονε, τῷ Πατρί καί τῷ Υἱῷ, Παράκλητε, δόξα σοι”.
(Κ. Πεντ., Στιχηρόν ᾿Ιδιόμελον)
῞Ολα τά πνευματικά καί θεία χαρίσματα τά χορηγεῖ πλουσίως τό Πνεῦμα τό ἅγιον. Αὐτό παρέχει τάς προφητείας.καθιερώνει τούς ἱερεῖς εἰς τό ὑψηλόν τῆς ἱερωσύνης μυστήριον.εἰς τούς ἁπλοϊκούς καί ἀγραμμάτους Μαθητάς ἐδίδαξε τήν ἄνωθεν σοφίαν.τούς ταπεινούς ἁλιεῖς ἀνέδειξε θεοφάντορας μύστας τῆς θεολογίας. Τό Πνεῦμα τό ἅγιον συγκροτεῖ καί συγκρατεῖ ὁλόκληρον τόν θεσμόν τῆς ᾿Εκκλησίας. ῾Ομοούσιε καί ὁμόθρονε πρός τόν Πατέρα καί τόν Υἱόν, Παράκλητε, δόξα σοι.
“Τό Πνεῦμα τό ἅγιον, μή ἀντανέλῃς φιλάνθρωπε, ἀφ᾿ ἡμῶν, ἀλλά δώρησαι, ἀξίως τήν χάριν σου, πολιτευομένους, ψυχῇ καί καρδίᾳ διαιωνίζουσαν αὐτοῦ, τήν μετουσίαν κληρονομῆσαι ἡμᾶς, ναούς καί οἰκητήρια, τοῦ Παρακλήτου ὑπάρχοντας, ᾿Ιησοῦ ὁ Θεός ἡμῶν, ὁ Σωτήρ τῶν ψυχῶν ἡμῶν”.
(Π. μ. τ. Πεντ., ῾Εσπ., Στιχηρόν ῾Εορτῆς)
῾Η δέησις τῶν πιστῶν ἀπευθύνεται πρός τόν Σωτήρα τόν Χριστόν. Φιλάνθρωπε Κύριε, τό Πνεῦμα σου τό ἅγιον μή ἀφαιρέσῃς ἀπό τάς ψυχάς μας, ἀλλά δώρησε εἰς ἡμᾶς, πού ἀξίως ζῶμεν κατά τόν νοῦν καί τήν καρδίαν μας, τήν χάριν σου, ὥστε νά ἔχωμεν σταθεράν καί παντοτεινήν τήν μετουσίαν αὐτοῦ (τοῦ Πνεύματος), γενόμενοι ναοί (1 Κορ. 6,19) πνευματικοί καί οἰκητήρια τῆς ἁγίας του χάριτος.
“῞Οτε καταβάς τάς γλώσσας συνέχεε, διεμέριζεν ἔθνη ὁ ῞Υψιστος.ὅτε τοῦ πυρός τάς γλώσσας διένειμεν, εἰς ἑνότητα πάντας ἐκάλεσε.καί συμφώνως δοξάζομεν τό πανάγιον Πνεῦμα”.
(Κ. Πεντ., Κοντάκιον)
Κατά τήν πυργοποιΐαν τῆς Βαβέλ ὁ ὕψιστος Θεός, καταβάς διά νά ἴδῃ τό ἔργον τῶν ἀνθρώπων, συνέχεε τάς γλώσσας των (Γεν. ΙΑ, 7), διασκορπίζων αὐτούς, καί διά τοῦ τρόπου τούτου θέτων τέρμα εἰς τήν τιτανικήν ὕβριν των. Κατά τήν Πεντηκοστήν ὅμως, ὅταν διένειμε τήν χάριν τοῦ ἁγίου Πνεύματος ὡς γλώσσας πυρός εἰς τούς Μαθητάς, διά τῆς νέας γλωσσολαλίας ἐκάλεσεν ὅλους εἰς ἑνότητα καί φιλίαν πρός τόν Θεόν. Διά τοῦτο καί ἡμεῖς μέ μίαν ψυχήν δοξάζομεν τό πανάγιον Πνεῦμα, τό ὁποῖον εἶναι συναπτικόν τῶν διεστώτων καί δημιουργεῖ τήν μυστική ἑνότητα τῆς ᾿Εκκλησίας.
“Γλῶσσαί ποτε συνεχύθησαν, διά τήν τόλμαν τῆς πυργοποιΐας.γλῶσσαι δέ νῦν ἐσοφίσθησαν, διά τήν δόξαν τῆς θεογνωσίας. ᾿Εκεῖ κατεδίκασε Θεός τούς ἀσεβεῖς τῷ πταίσματι.ἐνταῦθα ἐφώτισε Χριστός τούς ἁλιεῖς τῷ Πνεύματι. Τότε κατειργάσθη ἡ ἀφωνία, πρός τιμωρίαν.ἄρτι καινουργεῖται ἡ συμφωνία, πρός σωτηρίαν τῶν ψυχῶν ἡμῶν”.
(Κ. Πεντ., Στιχ. ᾿Ιδιόμελον, Δόξα... καί νῦν...)
῾Ο ἀντιθετικός παραλληλισμός μεταξύ Βαβέλ καί Πεντηκοστῆς σύρεται εἰς τό παρόν Δοξαστικόν ὑπό τοῦ ῾Υμνῳδοῦ κατά τρόπον λιτόν καί μέ ἁπλότητα περιγραφῆς γοητεύουσαν. Αἱ γλῶσσαι - λέγει - συνεχύθησαν κάποτε, ὅταν οἱ ἄνθρωποι ἐπεδόθησαν εἰς τό ὑπερήφανον καί ὑβριστικόν διά τόν Θεόν ἔργον τῆς πυργοποιΐας. ῾Η σύγχυσις δέ αὐτή ἐπέφερε τήν ματαίωσιν τοῦ ἔργου καί τόν διασκορπισμόν τῶν ὑπερηφάνων τολμητιῶν. Τώρα ὅμως (κατά τήν Πεντηκοστήν) αἱ γλῶσσαι , τάς ὁποίας ἐλάλουν οἱ Μαθηταί κατά τρόπον παράδοξον καί θαυμαστόν, ἐδόθησαν ὡς σοφία, διά νά δοξασθῇ ὁ ἀληθινός Θεός. ᾿Εκεῖ ὁ Θεός κατεδίκασε τούς ἀσεβεῖς διά τό μεγάλο πταῖσμα των. ᾿Εδῶ ἐφώτισεν ὁ Χριστός τούς ἁπλοϊκούς ἁλιεῖς διά τοῦ φωτισμοῦ τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Τότε ἐπεβλήθη ἡ ἀφωνία (ἡ μή συνεννόησις διά τῆς γλώσσης) πρός τιμωρίαν διά τό ὑβριστικόν των ἐγχείρημα. Τώρα ἀρχίζει ἡ συμφωνία, ἡ ὁποία εἶναι καρπός τῆς ἑνοποιητικῆς δυνάμεως τοῦ Πνεύματος, πρός σωτηρίαν (ἐν τῇ ᾿Εκκλησίᾳ) τῶν ψυχῶν μας.
“Εὐλογητός εἶ, Χριστέ ὁ Θεός ἡμῶν, ὁ πανσόφους τούς ἁλιεῖς ἀναδείξας, καταπέμψας αὐτοῖς τό Πνεῦμα τό ἅγιον, καί δι᾿ αὐτῶν τήν οἰκουμένην σαγηνεύσας, φιλάνθρωπε, δόξα σοι”.
(Κ. Πεντ., ᾿Απολυτίκιον)
Εὐλογητός εἶσαι ἀπό μέρους ὅλης τῆς λογικῆς κτίσεως, Χριστέ ὁ Θεός ἡμῶν, Σύ, ὁ ὁποῖος τούς ταπεινούς καί ἀγραμμάτους ἁλιεῖς ἀνέδειξας πανσόφους κήρυκας τοῦ λόγου, καταπέμψας εἰς αὐτούς τό Πνεῦμα σου τό ἅγιον, καί σαγηνεύσας διά τοῦ κηρύγματός των τήν οἰκουμένην εἰς τά δίκτυα τῆς σωστικῆς ἀληθείας σου. Φιλάνθρωπε, δόξα σοι.
“Εἴδομεν τό φῶς τό ἀληθινόν, ἐλάβομεν Πνεῦμα ἐπουράνιον, εὕρομεν πίστιν ἀληθῆ, ἀδιαίρετον Τριάδα προσκυνοῦντες.αὕτη γάρ ἡμᾶς ἔσωσε”.
(Κ Πεντ., Στιχηρόν ᾿Ιδιόμελον)
Οἱ νοεροί τῆς ψυχῆς μας ὀφθαλμοί εἶδον τό φῶς τοῦ Θεοῦ τό ἀληθινόν (τήν δόξαν τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία ἐκλάμπει ἀϊδίως ἐκ τῆς ἀπείρου οὐσίας του καί ἡ ὁποία οὐσιοποιεῖ, συνέχει, ὡραΐζει τά σύμπαντα). ᾿Ελάβομεν τό ἐπουράνιον Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ (Θ. Λειτουργία), διά τῆς χάριτος τοῦ ὁποίου κατευθυνόμεθα εἰς ὁδόν σωτηρίας, ἁγιαζόμενοι καί θεοποιούμενοι. Εὕρομεν τήν ἀληθινήν πίστιν, τήν ὁποίαν διέστρεψε ὁ σκοτισμός καί ἡ πλάνη τῆς ἁμαρτίας, προσκυνοῦντες τήν μίαν ἀδιαίρετον καί ἀσύγχυτον Τριάδα. ῾Η ὀρθή πίστις αὐτή μᾶς ἀφήρπασεν ἀπό τήν πλάνην τῆς ἀπιστίας καί ἔσωσε τάς ψυχάς μας ἀπό τήν ψυχοκτόνον ἀγνωσίαν.
“Πεντηκοστήν ἑορτάζομεν, καί Πνεύματος ἐπιδημίαν, καί προθεσμίαν ἐπαγγελίας, καί ἐλπίδος συμπλήρωσιν.καί τό μυστήριον ὅσον; ῾Ως μέγα τε καί σεβάσμιον! Διό βοῶμεν σοι.Δημιουργέ τοῦ παντός Κύριε, δόξα σοι”.
(Κ. Πεντ., Στιχηρόν ᾿Ιδιόμελον)
῾Η ᾿Εκκλησία μας μέ τόνους πανηγυρικῆς χαρᾶς ἑορτάζει τήν μεγάλην ἡμέραν τῆς Πεντηκοστῆς, δηλαδή τήν ἡμέραν τῆς ἐλεύσεως τοῦ Παναγίου Πνεύματος, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ τήν πλήρωσιν τῆς προθεσμίας τῆς πρός τούς μαθητάς ὑποσχέσεως τοῦ Κυρίου (ὅτι θά ἔστελλεν εἰς αὐτούς τόν Παράκλητον) καί τῆς ἐλπίδος, ἡ ὁποία ἔτρεφε τάς ψυχάς των διά τήν λῆψιν τῆς ἐξ ὕψους θείας δυνάμεως. Τό μυστήριον τοῦτο (ἡ ὑπό τοῦ πνεύματος ἀπερινόητος διαδοχή τοῦ Χριστοῦ εἰς τό ἔργον τῆς σωτηρίας) εἶναι πράγματι μέγα καί σεβάσμιον! Διά τοῦτο καί ἡμεῖς, ἔχοντες εἰς τάς ψυχάς μας τήν μυστικήν γοητείαν τοῦ θαύματος, βοῶμεν πρός τόν Σωτῆρα.Δημιουργέ τοῦ παντός Κύριε, δόξα σοι.
“Βασιλεῦ οὐράνιε, Παράκλητε, τό Πνεῦμα τῆς ἀληθείας, ὁ πανταχοῦ παρών, καί τά πάντα πληρῶν, ὁ θησαυρός τῶν ἀγαθῶν καί ζωῆς χορηγός, ἐλθέ, καί σκήνωσον ἐν ἡμῖν, καί καθάρισον ἡμᾶς ἀπό πάσης κηλῖδος, καί σώσον ἀγαθέ τάς ψυχάς ἡμῶν”.
(Κ. Πεντ., Στιχηρόν ᾿Ιδιόμελον)
῾Η προσευχή αὐτή, πολιτογραφηθεῖσα εἰς τήν λατρείαν καί τήν εὐσέβειαν τῆς ᾿Εκκλησίας, ἐκφράζει κατά τρόπον θαυμάσιον τό ἔργον καί τήν θέσιν τοῦ ἁγίου Πνεύματος, τήν ὁποίαν κατέχει τοῦτο εἰς τήν συνείδησιν καί τήν ζωήν της. Διά τήν ᾿Ορθόδοξον ἰδίως ᾿Εκκλησίαν δύναται νά λεχθῇ, ὅτι αὕτη εἶναι ᾿Εκκλησία κατ᾿ ἐξοχήν πνευματοκίνητος, στηριζόμενη εἰς ὅλας τάς ἐκδηλώσεις τῆς θεοδυνάμου οὐσίας της, εἰς τήν ἐπίπνοιαν καί τόν φωτισμόν τοῦ παναγίου Πνεύματος. ῾Η προσευχή ἀποδίδει τάς ἑξῆς ἰδιότητας εἰς τό Πνεῦμα τό ἅγιον.1) Εἶναι βασιλεύς οὐράνιος. Δεσπόζει ἐπί πάντων. Εἶναι ἡγεμονικόν, ἄρχει τῆς θείας Βασιλείας. Δεσπόζει ἐπί τῶν ψυχῶν τῶν πιστῶν, τάς ὁποίας στερεοποιεῖ εἰς τό ἀγαθόν καί ὁδηγεῖ εἰς σωτηρίαν. Δι᾿ αὐτοῦ ὁ ἄνθρωπος βασιλεύει τῶν παθῶν του καί καταγωνίζεται τάς σκοτεινάς δυνάμεις τῆς ἁμαρτίας. 2) Εἶναι Παράκλητος. Ἐκ τοῦ ρήματος παρακαλῶ (= παρηγορῶ) παραγομένη ἡ λέξις, σημαίνει τήν ἰδιότητα τοῦ Πνεύματος νά παρέχῃ εἰς τάς πονεμένας ψυχάς τήν πνευματικήν ἀνακούφισιν, ἡ ὁποία ὡς δρόσος, ξεκουράζει αὐτάς καί ἁπαλύνει τόν μόχθον των εἰς τήν ὑπέρ τῆς ἀρετῆς σωτήριον ἄθλησιν. “Εἶναι τό Πνεῦμα τό ἐντυγχάνον ἡμῖν στεναγμοῖς ἀλαλήτοις” (Ρωμ. 8,26), τό λαλοῦν μυστικῶς εἰς τάς καρδίας τῶν πιστῶν καί χῦνον εἰς αὐτάς τήν ἄρρητον εὐωδίαν τῶν χαρισμάτων του. 3) Εἶναι Πνεῦμα τῆς ἀληθείας. ῾Η πηγή τῆς ἀληθείας. Διά τοῦ φωτισμοῦ του ὁ νοῦς μυεῖται εἰς τό ἄδυτον τῆς θείας σοφίας, σοφίζεται εἰς τό ναόν τῶν ἄρρητων μυστηρίων τῆς Τριάδος. Τό Πνεῦμα εἶναι ἡ ἀρχή καί τό στερέωμα τῆς ἀληθείας, εἰς τήν ὁποίαν συγκρατεῖ καί ὁδηγεῖ τήν ᾿Εκκλησίαν (᾿Ιω. 16,13). ᾿Αποτελεῖ τήν ἀλάθητον φωνή αὐτῆς καί τήν θωράκισιν τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ ἐναντίον πάσης αἱρετικῆς κακοβουλίας. 4) Εἶναι πανταχοῦ παρών καί τά πάντα πληρῶν. ῾Ως Θεός “ὅπου θέλει πνεῖ” (᾿Ιω. 3,8). Δέν περιορίζεται ὑπό τοῦ χώρου καί τῆς ὕλης. Εὑρίσκεται ὑπεράνω τῆς χωροχρονικῆς συνθέσως τῶν ὄντων, ἐνῷ παραλλήλως πληροῖ πᾶσαν ὀντικήν περιοχήν, ἐλέγχων διά τῆς δυνάμεώς του καί κατευθῦνον τά πάντα. 5) Εἶναι ὁ θησαυρός τῶν ἀγαθῶν καί ζωῆς χορηγός. Πᾶσα δόσις ἀγαθή καί πᾶν δώρημα τέλειον προέρχεται ἄνωθεν ἐκ τοῦ Πνεύματος, ὡς τοῦ Πατρός τῶν φώτων (᾿Ιακ. 1,17). Εἶναι ὁ θεῖος και ἄρρητος θεσμός ὁ πιαίνων μυστικῶς τήν ψυχήν καί κατευθύνων αὐτήν εἰς νομάς χαρισμάτων. Ἐξ αὐτοῦ πηγάζει πᾶσα ζωή, φυσική καί πνευματική. Μακράν τῆς χάριτός του ὑπάρχει ὁ θάνατος καί ἡ νέκρωσις, ἡ πικρότης τῆς ἁμαρτίας, τό δηλητήριον τῆς φθορᾶς. Διά τοῦτο καί παρακαλοῦν οἱ πιστοί τό Πνεῦμα τό ἅγιον νά ἔλθῃ καί νά σκηνώσῃ μέσα των, νά καθαρίσῃ αὐτούς ἀπό πάσης κηλῖδος (ἠθικῆς καί πνευματικῆς) καί νά σώσῃ τάς ψυχάς των.
“Ταχεῖαν καί σταθεράν δίδου παραμυθίαν τοῖς δούλοις σου, ᾿Ιησοῦ, ἐν τῷ ἀκηδιάσαι τά πνεύματα ἡμῶν.μή χωρίζου τῶν ψυχῶν ἡμῶν ἐν θλίψεσι, μή μακρύνου τῶν φρενῶν ἡμῶν ἐν περιστάσεσιν, ἀλλά ἀεί ἡμᾶς πρόφθασον. ῎Εγγισον ἡμῖν, ἔγγισον ὁ πανταχοῦ.ὥσπερ καί τοῖς ᾿Αποστόλοις σου πάντοτε συνῆς, οὕτω καί τοῖς σέ ποθοῦσιν ἕνωσον σεαυτόν οἰκτίρμον, ἵνα συνημμένοι σοι ὑμνῶμεν, καί δοξολογῶμεν τό πανάγιόν σου Πνεῦμα”.
(Κ. Πεντ., ῾Ο Οἶκος)
Ταχεῖαν καί σταθεράν παρηγορίαν δίδε, Κύριε ᾿Ιησοῦ Χριστέ, εἰς τούς δούλους σου, τά πνεύματα τῶν ὁποίων ἐκυρίευσεν ἡ ἀκηδία (ἡ ἀποχαύνωσις, ἡ ραστώνη). Εἰς καιρόν δοκιμασιῶν καί θλίψεων, μή χωρίζου ἀπό τάς ψυχάς μας καί εἰς τάς σκληράς τῆς ζωῆς περιστάσεις μή ἀπομακρύνου ἀπό τόν νοῦν καί τάς διαθέσεις μας ἀλλά πάντοτε σπεῦδε εἰς τήν βοήθειαν καί συμπαράστασίν μας. Πλησίασε εἰς τάς ψυχάς μας μέ τήν χάριν σου, Κύριε, σύ ὁ ὁποῖος πληροῖς τά πάντα. ῞Οπως δέ ἦσο πάντοτε μετά τῶν Μαθητῶν σου, τοιουτοτρόπως καί τώρα ἕνωσε τόν ἑαυτόν σου καί μέ τάς ἰδικάς μας ψυχάς, αἱ ὁποῖαι σέ ποθοῦν, εἰς τρόπον ὥστε, ἑνωμένοι πνευματικῶς μαζί σου, νά ὑμνῶμεν καί νά δοξάζωμεν τό Πανάγιόν σου Πνεῦμα.
