Θεοφάνους Κεραμέως
Ὁμιλία Ε΄-
Ἐκ τοῦ κατά Λουκᾶν Κυριακῇ πρώτῃ
εἰς τό «Ἑστώς ὁ Ἰησοῦς παρὰ τὴν λίμνην Γενησαρέτ, εἶδε δύο πλοῖα,» καὶ τά λοιπὰ
(J.-P. Migne, Patrologia Graeca t. 132, 204B-218C)
Ἐπειδήπερ ἀρχὴν εἰλήφει σήμερον ὑπαναγινώσκεσθαι τῇ Ἐκκλησίᾳ τὸ κατὰ Λουκᾶν Εὐαγγέλιον (οὕτω γὰρ ἄνωθεν οἱ Πατέρες ἐπενοήσαντο, ὡς ἐκφωνεῖσθαι μὲν τὸ κατὰ Ἰωάννην ἀπ’ αὐτῆς τῆς λαμπρᾶς ἀναστάσεως, μέχρι τῆς ἑορτῆς, καθ’ ἥν ἡ τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἑορτάζεται κάθοδος· ὁ δὲ θεῖος Ματθαῖος ξυνέγραψεν ἐκεῖθεν ἀρξάμενον τῷ τέλει τοῦ ἐνιαυτοῦ συγκαταλήγειν · τὸ δ’ ἐντεῦθεν μυσταγωγεῖσθαι τὴν Ἐκκλησίαν ὑπὸ τοῦ μεγάλου Λουκᾶ, μεθέντος τῶν νηστειῶν τοῦ καιροῦ Μάρκω τῷ θεοκήρυκι), φέρε ζητήσωμεν, τί ἐστιν Εὐαγγέλιον, καὶ τίσιν ἀναλογοῦσι τὰ τέσσαρα Εὐαγγέλια, καὶ διατὶ εἰσι τέσσαρα. Ἔστιν οὖν Εὐαγγέλιον τοῦ ἐξ ἀναστάσεως βίου προδιατύπωσις δι’ ἐνάρετου πολιτείας πρὸς τὴν μέλλουσαν ζωὴν καταρτίζον ἡμᾶς. Εἴπωμεν δὲ καὶ τίσιν ἀναλογοῦσιν, ἑπόμενοι τῷ λόγῳ Μαξίμου τοῦ τὰ θεία σοφοῦ.
Ἐπειδὴ πρὸς ἀνθρώπους δέδοται ἡ τῶν Εὐαγγελίων ἁγία τύπωσις, μικρὸς δὲ κόσμος ὁ ἄνθρωπος παρὰ τε τῶν θύραθεν, καὶ τῶν παρ' ἡμῶν ὠμολόγηται, ὡς ἔχων τάτε τοῦ αἰσθητοῦ κόσμου, καί τοῦ νοητοῦ, ἀκολούθως τὰ Εὐαγγέλια οὐχ ὑπερβέβηκε τὸν τέταρτον ἀριθμόν. Τέσσαρα μένουσι τὰ στοιχεῖα τὰ συμπληροῦντα τόνδε κόσμον τὸν αἰσθητόν. Τέσσαρες δὲ αἱ γενικαὶ ἀρεταὶ αἱ κοσμοῦσαι τὸ ἐν ἡμῖν νοερόν. καὶ ὅπερ ὁ αἰθήρ ἐν τῷ κόσμῳ τῷ αἰσθητῷ, τοῦτο ἐν τῷ κόσμῳ τῆς διανοίας ἡ φρόνησις, ἕξις φωτιστική, καὶ ἡ τῶν ἐφ’ ἑκάστῳ τῶν ὄντων πνευματικῶν λόγων ὑποδεικτική. Αἰθέρος οὖν, καὶ φρονήσεως μυστικὸν λόγον ἐπέχει τὸ κατὰ Ἰωάννην ἱερὸν Εὐαγγέλιον, ὡς πάντων ἀνώτατον, καὶ ἁπλῆν μυστικῶς τὴν περὶ Θεοῦ πίστιν εἰσάγον, καὶ ἓννοιαν. Καὶ ὅπερ ὁ ἀήρ, τοῦτο ἀνδρεία, ὡς ἕξις κινητική, καὶ τῆς ἐμφύτου κατὰ πνεῦμα ζωῆς συνεκτική. Ἀέρος οὖν, καὶ ἀνδρείας τὸ κατὰ Λουκᾶν, ὡς περιοδικώτερον, καὶ πλείοσιν ἱστορίαις κοσμούμενον. Καὶ ὅπερ ἐν τοῖς αἰσθητοῖς τὸ ὕδωρ, τοῦτο ἐν ἀρεταῖς ἡ σωφροσύνη, ἕξις τῆς ἐν πνεύματι γονιμότητος ποιητική. Ὕδατος δὲ καί σωφροσύνης λόγον ἐπέχει τὸ κατὰ Μάρκον Εὐαγγέλιον, ὡς ἀπὸ τοῦ βαπτίσματος Ἰωάννου, καὶ τῆς κηρυττομένης ἀπ' αὐτοῦ μετανοίας ἀρχόμενον, καθ' ἥν ἡ σωφροσύνη συνέστηκε. Καὶ ὅπερ ἡ γῆ, τοῦτο ἡ δικαιοσύνη, ἕξις τῆς ἐν τῷ καλῷ βάσεως ἀμετακίνητος, καὶ ἀμετάθετος ἵδρυσις. Γῆς οὖν καὶ δικαιοσύνης τὸ κατὰ Ματθαῖον, ὡς φυσικώτερον τὸν λόγον ποιούμενον. Τούτων οὕτω σαφηνισθέντων ἡμῖν, ἄγε δὴ καὶ τῶν ἀναγνωσθέντων λόγων ἁψώμεθα.
Τῷ καιρῷ ἐκείνῳ, « Ἑστώς ὁ Ἰησοῦς παρὰ τὴν λίμνην Γενησαρὲτ εἶδε δύο πλοῖα ἐστῶτα παρὰ τὴν λίμνην.» Ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας ἤρξατο συναγείρειν τοὺς μαθητάς · ἐκεῖθεν γὰρ ἄγεται Πέτρον, καὶ Ἀνδρέαν, καὶ Φίλιππον , καὶ τοὺς Ζεβεδαίου υἱούς. Τάχα μὲν τὴν θρεψαμένην τιμῶν, τάχα δὲ καὶ σημεῖον τοῦτο τιθεὶς, ὡς ἐκ τῆς ἀστάτου ταύτης ζωῆς, καὶ κατακυλιστῇς τῶν πραγμάτων φθορᾶς τούς ἀποστόλους συνέλεξεν. Γαλιλαία γὰρ κατακυλιστὴ ἑρμηνεύεται. Καὶ μὴν καὶ τὸ ἐν τῇ λίμνῃ τούτους ἰδεῖν, κακεῖθεν ζωγρῆσαι αὐτούς, εἰς ταύτην φέρει τὴν ἔννοιαν, τὴν ῥέουσαν τοῦ βίου, καὶ ταραχώδη ζάλην τοῦ λόγου σημαίνοντος. Ὁρᾷ οὖν δύο πλοιάρια παρὰ τὴν λίμνην ἐστῶτα. Οἱ γὰρ ἑκατέρων τῶν πλοίων προϊστάμενοι ἁλιεῖς δι’ ὅλης τῆς νυκτὸς κοπιάσαντες, ὡς οὐδὲν ἤγρευσαν, ἀφέντες τὰ πλοῖα ἡσύχαζον πλύνοντες τὰ δίκτυα, ὡς μηδὲν ἁλιευσαντα. Ἔρχεται οὖν ὁ Δεσπότης, καὶ « Εἴσεισιν ἐν τῷ πλοίῳ τοῦ Σίμωνος, καὶ ἠρώτησεν αὐτὸν ἐπαναγαγεῖν ὀλίγον, καὶ καθίσας ἐδίδασκεν ἐκ τοῦ πλοίου τοὺς ὄχλους.» Τί βουλόμενος ἀπὸ τοῦ πλοίου αὐτοῖς διαλέγεται ; Ἐπειδὴ πολὺ πλῆθος ἦν ἡ συνέλευσις ὡς ἂν μὴ κύκλῳ περιθεόντων τῶν ὄχλων, ἀνήκοος ἡ διδασκαλία γένηται τοῖς πολλοῖς, εἰς τὸ πλοιὰριον εἰσελθών κατὰ πρόσωπον ἴστησιν ἅπαντας. Παυσάμενος δὲ τοῦ λαλεῖν, εἰς βάθος ἐπανάγειν κελεύει τοὺς περὶ Σίμωνα, καὶ χαλάσαι πρὸς ἄγραν τὸ δίκτυον. Οἱ δέ, < Δι’ ὅλης, φασί, νυκτὸ ς κοπιὰσαντες, οὐδὲν ἐλάβομεν, ἐπὶ δὲ τῷ ῥήματί σου χαλάσωμεν τὸ δίκτυον · καὶ τοῦτο ποιήσαντες συνέκλεισαν πλῆθος ἰχθύων πολύ.
Τοῦτο μὲν οὖν τὸ τῆς ἱστορίας παράδοξον. Ἐμεῖς δὲ τὸ γραφικὸν διάραντες καταπέτασμα τῇ θεωρίᾳ τὸν νοῦν προσερείσωμεν. Προτρέπει γὰρ καὶ ἡμᾶς ὁ λόγος ἐπαναγαγεῖν τὴν ἱστορίαν ἐπὶ τὸ βάθος τῶν νοημάτων, καὶ χαλάσαι τοῦ λόγου τὸ δίκτυον εἰς ἄγραν τῆς θεωρίας. Τί οὖν ἀγρεύει τὸ ἀσθενὲς ἡμῶν δίκτυον; Λίμνη Γενησαρὲτ ἡ ταραχώδης τῶν ἀνθρώπων ἐστὶ βιοτή, τὸ προάστειον τοῦ ἄρχοντος τοῦ κόσμου τούτου. Γενησαρὲτ γὰρ κῆπος ἀρχόντων ἑρμηνεύεται · ἐπειδὴ οἱ τοῦ κόσμου κατάρξαντες δαίμονες, ὡς ἴδιον κτῆμα τοῦτον ἑαυτοῖς ᾠκειώσαντο. Ἐν ταύτῃ οὖν τῇ βιωτικῇ λίμνῃ τὰ δύο πλοῖα ἦσαν διανηχόμενα, ὁ ἐξ ἐθνῶν λαὸς, καὶ ὁ ἐξ Ἰουδαίων. Προΐστατο δὲ τοῖς μὲν ἐξ ἐθνῶν ὁ νόμος ὁ φυσικός, τοὶς δὲ ἐξ Ἰσραὴλ ὁ γραπτός. Ἀλλ' ἀμφότεροι παραβάντες ἑκάτερον, καὶ μηδὲν κατορθώσαντες, ἀπρακτεῖν τοὺς νόμους παρεσκευάσαντο. Καὶ οἱ μὲν νομοθέται ἀπέπλυναν τὰ δίκτυα, ὡς μηδὲν ἀγρεῦσαι ἰσχύσαντα. Ἐνετείλατο γὰρ τοῖς μαθηταῖς καὶ ὁ Σωτὴρ ἀποτινάξαι τὸν κονιορτὸν ἐκ τῶν ποδῶν τῆς μὴ δεξαμενῆς τὸ κήρυγμα πόλεως. Τὸ δέ, «Δι’ ὅλης νυκτὸς κοπιάσαντες οὐδὲν ἐλάβομεν,» οὔτω νοητέον. Νὺξ ἦν ἀγνοίας Θεοῦ παρ’ ὅλον τὸν πρὸ τῆς οἰκονομίας καιρόν, καθ’ ὅν οἱ προφῆται πολλὰ κοπιάσαντες οὐδένα ἔπειθον εἰσελθεῖν εἴσω τῶν δικτύων τῆς τοῦ Θεοῦ ἐπιγνώσεως. Ὅτι δὲ νὺξ ἦν πρὸ τῆς παρουσίας Χριστοῦ, ὁ Παῦλος βοᾷ· « Ἡ νὺξ προέκοψεν, ἡ δὲ ἡμέρα ἤγγικεν.» Ὀπηνίκα οὖν ὁ τῆς δικαιοσύνης ἀνασχών ἥλιος πρωΐαν εἰργάσατο, τότε δή, τότε τὸ ἀποστολικδν χαλασθὲν δίκτυον, τὸ Εὐαγγελικὸν λέγω κήρυγμα, τὴν λογικὴν ἄγραν συνήγαγεν. Ἀλλὰ πῶς οἱ ἐν τῷ ἑτέρῳ πλοίῳ συνελάβοντο, ὥστε μὴ διασχισθῆναι τὸ δίκτυον ; «Διεῤῥήγνυτο γάρ, φησί, τὸ δίκτυον ; » ὥστε μὴ δύνασθαι ἀναγαγεῖν αὐτὸ, <καὶ κατένευσαν τοῖς μετόχοις τοῖς ἐν τῷ ἑτέρῳ πλοίῳ τοῦ ἐλθόντας συλλαβέσθαι αὐτοῖς.». Τί οὖν τοῦτο αἰνίττεται; Πολλοὶ διαῤῥῆξαι τὸ εὐαγγελικὸν ἐπεχείρησαν δίκτυον, οἷος ἦν ὁ δυσσεβέστατος Ἂρειος, ὁ διαῤῥήξας τὸν χιτώνα τοῦ Μονογενοῦς,κατὰ τὴν γενομένην τῷ Ἀλεξανδρείας προέδρῳ ἐμφάνειαν· Ὁ τολμήσας ἀναίδην διελεῖν αὐτὸν τῆς πατρικῆς οὐσίας, καὶ συναριθμῆσαι τοῖς κτίσμασιν. Οἷος μετ' ἐκεῖνον Εὐνόμιος γέγονε, Μακεδόνιος τε καὶ Ἀπολλινάριος, καὶ ὁ λοιπὸς τῶν αἱρεσιαρχῶν κατάλογος, ὑφ’ ὧν διαῤῥήγνυσθαι τὸ τῆς διδασκαλίας δίκτυον ἐκινδύνευεν. Ἀλλ' ἥκασιν ἀρωγοὶ οἱ ἐκ τοῦ ἑτέρου πλοίου, οἱ ἐκ τῶν ἐθνῶν δηλαδή, οἱ τούς λήρους τῶν αἱρετικῶν, καὶ τὰς αὐτῶν πιθανολογίας σοφίᾳ λόγων ἐλέγξαντες. Ὁποῖος ἦν ὁ πολὺς Διονύσιος, ὁ σοφὸς Ἱερόθεος, Ἰουστῖνος καὶ Κλήμης, καὶ οἱ κατ’ ἐκείνους ἐκλάμψαντες, οἱ συναντελάβοντο τοῦ κηρύγματος, καὶ τὴν Ἐκκλησίαν ἐπλήρωσαν. Ἀλλ' εἰ δοκεῖ τὸν τῆς ἱστορίας λόγον αὖθις ἐπαναλάβωμεν.
«Ἰδών δὲ Σίμων Πέτρος, προσέπεσε τοῖς γόνασιν Ἰησοῦ λέγων · Ἔξελθε ἀπ’ ἐμοῦ, ὅτι ἀνήρ ἁμαρτωλὸς εἰμί, Κύριε, «Θάμβος γὰρ περιέσχεν αὐτόν. Ὁ μὲν δὴ Πέτρος τὴν τοσαύτην ἄγραν τῶν ἰχθύων ἰδών, περιδεὴς γεγονώς, ὑπὸ πολλῆς εὐλάβειας ἐξελθεῖν ἀντιβολεῖ τοῦ πλοίου τὸν Κύριον. Ἀντακούει δὲ · «Μὴ φοβοῦ, ἀπὸ τοῦ νῦν ἀνθρώπους ἔσῃ ζωγρῶν.». Ἀλλ' ἐνταῦθα γενόμενος τὸ Ἕλληνικὸν ἐντεθύμημαι παραλήρημα. Οἱ γὰρ κατά τῆς Ἐκκλησίας λυπήσαντες, καὶ διαῤῥῆξαι τὸ ἱερὸν τοῦτο δίκτυον ἐπιχειρήσαντες, πρὸς ταῖς ἄλλαις δυσφημίαις, ἅς ἐκ τῆς δυσώδους αὐτῶν ψυχῆς ἀπηρεύξαντο, καὶ τοῦτο προσέθηκαν. Εἰ ζωγρεῖν, φασίν, οἱ μαθηταἰ τοὺς ἀνθρώπους καθ' ὁμοιότητα τῶν ἰχθύων τετάχαται, ὥσπερ ἐνταῦθα, «Ἔσῃ ζωγρῶν,» καὶ ἀλλαχοῦ · «Δεῦτε ὀπίσω μου, καὶ ποιήσω ὑμᾶς ἁλιεῖς ἀνθρώπων,» οἱ δὲ ἁλιεῖς ἐκ τῆς ζωῆς τοὺς ἰχθύας εἰς θάνατον ἄγουσι · ζωὴ μὲν γὰρ τοῖς ἐνύδροις τὸ ὕδωρ, θάνατος δὲ ὁ ἀήρ, ὥσπερ τοῖς χερσαίοις τὸ ἔμπαλιν · εἰ δὴ τοῦτο ἔστιν ἀληθές, οἱ μαθηταῖ ἄρα τοῦ Ἰησοῦ τοὺς ἀνθρώπους ἀγρεύοντες διὰ τοῦ κηρύγματος, τῇ ἀπωλείᾳ, καὶ τῷ θανάτῳ, ὡς τοὺς ἰχθύας, παραδιδόασι. Ταῦτα μὲν φησιν ἡ τοῦ παραβάτου Ἰουλιανοῦ γλῶττα ἡ μιαρά, καὶ προπετής, καὶ φαυλίστρια, οὖ ἰὸς ἀσπίδων ὑπὸ τὰ χείλη, καὶ οἱ ὀδόντες ὅπλα καὶ βέλη, ὡς φησιν ὁ Ψαλμός. Ἔστι κομιδῇ κυνῶν λυττόντων ὑλακή τὰ τοιαῦτα σοφίσματα καί ὄφεων ἰοβόλων τά τοιαῦτα συρίσματα παραλογισμοῖς ἀβελτέροις τὴν ἀλήθειαν τεμαχίζοντα. Ἐχρῆν γὰρ συνιδεῖν τὸν ἐπὶ τῇ διαλεκτικῇ βρενθυόμενον, ὡς τὰ ἀγαθά, ἔστιν ὅτε ἐν ὁμοίοις τῶν φαύλων τύποις καὶ ὀνόμασι τάττεται, οὐ μὴν τὸν ὅμοιον τρόπον τῆς πράξεως ἀναδέχεται. Ὅ τε γὰρ ἀλοτρίας κοίτης κλοπεύς, καὶ ὁ συνών νομίμως κηδεύμασιν, ἄμφω τὴν αὐτὴν ὁμιλίαν ἐργάζετον, οὐ μὴν ἡ κατὰ νόμους συνοίκησις, ὥσπερ ἡ τῆς μοιχείας ὑπεύθυνος. Κτείνει δὲ καὶ ὁ λωποδύτης ὁδίτην, καὶ ὁ δικαστὴς τὸν ληστήν, καὶ φόνον ἑκατέρῳ πεπράχατον · ἀλλ' ὅσον ὁ θάτερος ἄδικος, τοσοῦτον ὁ τοῦ δικαστοῦ δικαιοσύνης ἐξέχεται. Οὕτω γοῦν καὶ τὸ «Ἀνθρώπους ἔση ζωγρῶν,» καὶ τὸ «Ποιήσω ὑμᾶς ἁλιεῖς ἀνθρώπων,» μέχρι μέν τῆς ἁλίας κοινωνεῖ τοῦ ὀνοματος, μετά δέ τήν ἁλίαν διαλλάτει τῷ πράγματι. Τῶν μέν γάρ νεπόδων ἡ ἄγρα εἰς θάνατον τελευτᾷ, ἀνθρώπων δὲ εἰς τὴν ζωήν. Εἰ δὲ βούλει, μηδὲ παραλλάξωμεν τὸ ὑπόδειγμα, ἀλλ’ ὥσπερ ἐν τῇ τῶν ἰχθύων ἀλίᾳ θνήσκει μὲν τὸ ὀψάριον ἐκεῖνο τὸ ἄλογον, τρέφεται δὲ δι’ αὐτοῦ ἡ λογικὴ φύσις τῶν ἀνθρώπων· οὕτως ἡ εὐαγγελικὴ ἄγρα θνήσκειν νομοθετεῖ τὰς ἐν ἡμῖν ἄλογους ὁρμᾶς, ζωογονεῖσθαι δὲ τὸν λόγον τῇ νεκρώσει τοῦ γηΐνου φρονήματος. Ὡς ἐνεργεῖσθαι κατ’ ἄμφω, καὶ θάνατον, καὶ ζωὴν. Καὶ τάχα τοῦτο ἐστιν τὸ ἐν τῷ Δευτερονομίῳ ῥηθέν ἐκ προσώπου τοῦ Θεοῦ. «Ἐγώ ἀποκτενῶ καὶ ζωοποιήσω» ἀποκτενῶ τὸ παλαιὸν τῆς ἁμαρτίας κατάλυμα, καὶ ζωογονήσω τὸ νέον της εὐσέβειας ἄγαλμα. Ἀλλά καὶ τις προφῆτις γυνή Ἑβραία· «Κύριος, φησί, θανατοῖ, καὶ ζωογονεῖ,» Γένοιτο δὲ καὶ ἡμᾶς ἀποκτεῖναι τὸν ἐν ἡμῖν νόμον τῆς σαρκὸς, τὸν ἀντιστρατευόμενον τῷ νὸμῳ τοῦ πνεύματος, καὶ ζωογονεῖσθαι τὴ κατὰ Θεὸν πολιτείᾳ τὰς ἡμετέρας ψυχάς ἐν Χριστῷ τῷ Θεῷ, ᾧ πρέπει πᾶσα δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας. Ἀμήν.