Twitter

Θεοφάνου Κεραμέως

ΟΜΙΛΙA ΙΕ.

Περὶ τοῦ ἀρχιτελώνου Ζακχαίου.

(J. P. Migne, Patrologiae Greaca, t. 132, 344C-356A)

Τῆς μυστικῆς ἐκείνης καὶ θείας κλίμακος, ἦν ὁ Θεὸς ὑπέδειξε τῷ πατριάρχῃ καθ᾿ ὁδὸν ἀφυπνώσαντι, μὲν πρώτη βαθμίς ἀπό γῆς ἀνῆγε τὸν ἀνιόντα µικρόν αἱ δὲ καθ’ ἑξῆς κατ' ὀλίγον κουφίζουσαι πρὸς τὸ ἀνώτατον ἦγον καὶ τέλειον, ἐν ᾧ ὁ Θεὸς ὑπεστήρικτο. Ἄγγελοι δὲ ἀνέβαινον, καὶ κατέβαινον χειραγωγοὶ τῶν ἀναγομένων γενόμενοι. Τί δὲ βουλόμενος ἐχρησάμην τῷ τῆς πατριαρχικῆς κλίμακος παραδείγματι; Περιηχεῖ μου τὰ ὦτα εὐαγγελακή φωνή τῶν ἀναγνωσμάτων ἐγγίζειν τεκμαίρομαι τὸν τῆς μετανοίας καιρὸν, καὶ τῶν νηστειῶν αἱ ἡμέρα, ὡς ἕοικε, γειτνιάζουσι. Τίθησι γοῦν ἡμῖν ἡ εὑαγγελικὴ κλίμαξ οἷον βαθμίδα πρώτην, ἀρίστην τε ὑψώσεως εἴσοδον τήν μετάνοιαν, διὰ τῆς τοῦ Ζαχχαίου ἱστορίας διδάσκουσα ἡμᾶς ὅσον ἰσχύει ἡ τῶν ἡμαρτημένων μετάγνωσις. Οὐ γὰρ διηγεῖται περί ἀνθρώπου ἁπλῶς ἁμαρτήσαντος, ἀλλὰ τελώνην ἡμῖν ὑποτίθεται τὸ πάντων ἁμαρτημάτων ἀκρότατον. Βδελυρόν γάρ τι χρῆμα τὸ τελωνεῖν καί τῶν μάλιστα κατεστυγημένων τῷ παναγάθῳ Θεῷ. Διὰ τοῦτο ὅτε βούλεται ὁ Σωτὴρ µεθ' ὑπερβολῆς κατηγορῆσαι τινος, τοῦτο τὸ ὄνομα τίθησι ποτὲ μὲν Ἔστω σοι ὥσπερ ὁ ἐθνικὸς καὶ ὁ τελώνης  ποτὲ δὲ Οἱ τελῶναι προάγουσιν ὑμᾶς εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ. Ἄλλοτε ὀνειδίζων τοὺς δανείζοντας ἐπ᾿ ἐλπίδι τοῦ κομίσασθαι δάνειον Οὐχὶ καί οἱ τελῶναι τό αὑτὸ ποιοῦσιν; Ὁ γὰρ τελώνην εἰπὼν, ἐν ταὐτῷ παρπλαμβάνει, καὶ πλεονέκτην, καὶ ἄδικον, καὶ ἅρπαγα, καί φιλάργυρον ταυτὸν δὲ εἰπεῖν, ὅτι καὶ τοῖς εἰδώλοις λατρεύοντα  ὁ μὲν γὰρ Παῦλος εἰδωλολατρείαν τὴν φιλαργυρίαν ἐκάλεσε καὶ οὐδὲ τελώνην ἁπλῶς, ἀλλ᾽ ἀρχιτελώνην ὁ εὐαγγελιστής τὸν Ζακχαῖον ὠνομακὼς τὴν ἐπίτασιν, τοῦ κακοῦ παρεδήλωσεν. Οὕτω γὰρ ἡ συνήθεια τοῦ ἐν εἴδει τινι κακίας, ἤ ἀρετῆς εἰς ἄκρον ἐλάσαντος, τὴν τῆς ἀρχῆς προσηγορίαν προστίθησι τῷ ἐπιτηδεύματι, ὥσπερ ἀρχιλῃστήν ἤ ἀρχιμάγειρον, ἢ ἀρχιτέκτονα. Εἰ γοῦν ὁ τελώνης νῦν εἰς τοσοῦτον ἀσκήσας, καὶ τὴν ἀκλεῆ καὶ ἀκάθαρτον πολιτείαν οὕτως ἐπιτηδεύσας, ὡς καὶ τοῖς ἄλλοις τοῦ κακοῦ γενέσθαι διδάσκαλος, μετανοίᾳ τὸν Κύριον ἱλεώσατο, τίς οὐ προσδράμοι μετ᾿ ἐπείξεως πάσης πρὸς τό τῆς μετοινοίας θεόδοτον φάρμακον. ᾿Αλλ', εἰ δοκεῖ, ἄνωθεν τὴν διήγησιν ἀναλάβωμεν. Τῷ καιρῷ ἐκείνῳ διήρχετο ὁ Ἰησοῦς τὴν Ἱεριχὼ, καὶ ἰδοὺ ἀνήρ καλούμενος ὀνόματι Ζακχαῖος καὶ αὐτὸς ἦν ἀρχιτελώνης, καὶ οὗτος ἦν πλούσιος, καὶ ἐζήτει ἰδεῖν τὸν Κύριον. Ἴετο μὲν ὁ Σωτὴρ ἐκ τῆς Γαλιλαίας εἰς Ἱερουσαλὴμ, δυνάμενος καὶ ἀπ᾿ ἄλλης ἰέναι ὁδοῦ, καὶ γὰρ ἐκ Σαµαρείας ῤάδιον ἐλθεῖν εἰς 'Ιερουσαλήμ ὅμως οἰκονομικῶς διὰ τῆς Ἱεριχὼ εἰσπορεύεται. Κατὰ μὲν τὸ πᾶσι φαινόμενον, ἳνα καὶ τὸν Βαρτιμαῖον τῆς ἀβλεωψίας ἰάσηται, καὶ τόν ἀρχιτελώνην Ζακχαῖον εἰς μετάνοιαν ἐπισπάσηται κατὰ δὲ μυστικότερον λόγον, ἐπείπερ ἔφθη προειπὼν παραβολικῶς περὶ τοῦ Ἀδάμ, ὡς κατιὼν ἐξ Ἱερουσαλὴμ εἰς Ἱεριχὼ λῃσταῖς περιέπεσε, καὶ τήν στολὴν ἀφῃρέθη, καί τραυματίας ἐγένετο, ἔδει δὲ διὰ τῶν ἐναντίων γενέσθαι τοῦ πληγέντος τὴν ἴασιν. (Τὰ γὰρ ἐναντία τῶν ἐναντίων εἰσὶν ἰάματα.) Διὰ τοῦτο ἄνεισιν ὁ Σωτὴρ ἀντιστρόφως ἐξ Ἱεριχὼ πρός τὴν Ἱερουσαλὴμ, ἀνάγων δι᾿ ἐαυτοῦ τὸν τραυματίαν, ὅθεν ἐκπέπτωκεν Ἱεριχὼ γὰρ κατάβασις ἐρμηνεύεται, δηλοῖ δέ τήν καταφορὰν, εἰς ἣν ὁλισθῆσαν κατέπεσε τὸ ἀνθρώπινον. ᾿Αλλὰ τὴν ἱστορικὴν ἀκολουθίαν ἐπανελάβωμεν. Διήρχετο, φησὶν, ὁ Ἰησοῦς.  Τὸ δὲ τοῦ λαοῦ πλῆθος τό μέν προεπόμπευε, τό δέ παρείπετο τῷ τῆς διδασκαλίας ὑφελκόμενον πείσματι. Ἦν γάρ θεία χάρις, καί ἄρρητος τοῖς τοῦ Σωτῆρος λόγοις συντρέχουσα καί τάς τῶν  ἀκοούντων ψυχάς καταθέλγουσα. Οὕτω καί γέγραπται ὅτι Πάν­τες ἐ­θαύ­μα­ζον ἐπὶ τοῖς λό­γοις τῆς χά­ρι­τος τοῖ­ς ἐκ­πο­ρευ­ο­μεένοις ἐκ τοῦ στόμ­ατος αὐτο­ῦ> Ὑφ’ ἧς καί Ζακ­χαῖ­ος ἁλούς πα­ραγ­κω­νί­ζε­ται τό τε­λώ­νι­ον · καί ἐ­πει­δὴ μι­κρός ἢν τὴν ἡ­λι­κί­αν (καί τοῦ­το γὰρ ὁ λό­γος ἐ­δήλωσεν) ἄνεισιν εἰς τὴν συ­κομο­ραί­αν, ἐ­κεῖ­θεν τὸν Κύ­ρι­ον κα­το­ψό­με­νος. Ὢ πό­σα δι' ὀ­λί­γων ἡ Ἱ­στο­ρί­α τοῖς φι­λο­μα­θέ­σιν ἐν­δεί­κνυ­ται, ὅσοις οὐ πα­ρέρ­γως οἱ θεῖ­οι λό­γοι ἀ­να­γι­νώσκον­τα. Τοι­γάρ­τοι τὰ τῆς Ἱ­στο­ρί­ας μα­θόν­τες πρὸς θε­ω­ρί­αν χω­ρή­σω­μεν οἷ­ον πε­ρι­ελόντες τὸ ἔ­ξω­θεν ἔ­λυ­τρον, καὶ τὴν κεκρυμ­μέ­νην φι­λο­σο­φί­αν ἀ­να­κα­λύ­πτον­τες. Δι­ὰ τὶ μι­κρὸς τὴν ἡ­λι­κί­αν ὁ Ζακ­χαῖ­ος εἶναι ἱ­στο­ρη­ται; Πῶς δὲ καὶ τὸν Ἰ­η­σο­ῦν ἰ­δεῖν οὐκ ἠ­δύνα­το ἑστώς ἐν τῇ γῇ; καὶ δι­ὰ τὶ μὴ ἐν ἄλ­λῳ φυτῷ, ἀλλ’ εἰς συ­κομοραί­αν ἀ­νέρ­χε­ται; Καὶ τὴν μὲν ὑ­ψη­λο­τε­ραν ἀνα­γωγήν εἰδεῖεν ἄν οἱ κα­θα­ροὶ τὴν ψυ­χήν, οἱ δι' ὄλβον ἀ­ρε­τῆς τη­λαυ­γὼς τῷ θείῳ Πνεύ­μα­τι κα­τα­λάμ­ποντες · ἡμε­ῖς δὲ οἱ ἐ­νι­σχη­μένοι τῇ ἰλύϊ τῶν ἁ­μαρ­τι­ῶν, περὶ τὰ μέ­σα τῶν νο­η­μά­των χω­ρή­σω­μεν. Μι­κρὸς ἦν τὴν ἡ­λι­κί­αν ὁ Ζακ­χαῖ­ος, ὄντως μι­κρὸς ὁ πε­ρὶ τὰ μι­κρὰ καὶ οὐ­τι­δα­νὰ κα­λιν­δού­με­νος, ὁ μὴ φθά­σας ἐν τῇ τῶν ἀ­ρε­τῶν τε­λει­ό­τη­τι, ὁ τὴν πνευ­μα­τι­κὴν ἡ­λι­κί­αν σμι­κρύ­νων τοῖς πά­θε­σι. Πῶς οὖν δυ­νατ­ὸν ἦν τὴν ἀ­τε­λῆ ψυ­χὴν ἐν τῇ κατ' ἀρε­τὴν πο­λι­τεί­α θε­ὸν ἰδεῖν τὸν παν­τέ­λει­ον; δι­ὰ το­ῦ­το κά­τω ὧν ὁ Ζακ­χαῖ­ος ἐν γῇ οὐχ ἑ­ώ­ρα τ­ὸν Ἰ­η­σοῦν ἐ­πι­προ­σθού­σης τῆς ἁ­μαρ­τί­ας, ἕ­ως τῶν γή­ι­νων ἐπήρ­θη, καὶ ὑ­πέρ­τε­ρος τῆς συ­κομο­ραί­ας ἐ­γέ­νε­το. Νο­εῖς δὲ πάν­τως τίς ἡ συ­κο­μορ­αί­α δι­ὰ τοῦ συν­θέ­του ὀ­νό­μα­τος τὸ τὴν πτῶ­σιν προ­ξε­νὴ γνω­στὸν ἦν κα­λοῦ καὶ πο­νη­ροῦ, ἐδή­λου δὲ τὴν ἁ­μαρ­τί­αν δο­κοῦσαν μὲν κα­λήν­ κα­τὰ τὴν ἡμαρμέ­νῃν τοῦ κα­λοῦ κρί­σιν, πο­νη­ρὰν δὲ οὖ­σαν τῇ ἀ­λή­θει­α· οὕ­τω δὲ καὶ τὸ φυτ­ὸν ἡ συ­κο­μο­ραί­α δο­κεῖ μὲν εἶναι συ­κῆ, οὐ μὴν τῇ ἀ­ληθεί­ᾳ ἐ­στι συ­κῇ. Ἕ­ως οὖν κα­τω­θεν ἄν τις τῆς συ­κο­μο­ραί­ας ἧ ἤ­γουν τῆς ἁ­μαρτίας, οὐ δύναται ἰδεῖν τὸν Θεόν, εἰ δὲ τῆς ἁμαρτίας ὑπεραρθῇ, καὶ κρείττων ταύτης ὀφθῇ. ὁρᾷ τὸν φωτοδότην Ἰησοῦν. τὴν ὄντως σωτηρίαν ἐκφωνοῦσαν αὐτῷ. Σήμερον σωτηρία τῷ οἴκῳ σου. Ἀναβλέψας γάρ, φησιν, ὁ Ἰησοῦς εἶδεν αὐτὸν, καὶ εἶπε Ζακχαῖε, σπεύσας κατάβηθι σήµερον ἡ γάρ ἐν τῷ οἴκῳ σου δεῖ μέ μεῖναι» Ὦ µακαρίας φωνῇς, ἧς ὁ Ζακχαῖος ὑπήκουσεν! Ὅ θεϊκῆς φιλανθρωπείας φθασάσης τῇ παχύτητι τοῦ τελώνου τήν πίεσιν. Ὁμοῦ γὰρ εἶδεν αὐτὸν μικρὸν τῶν γηΐνων ὑπεραρθέντα, καὶ προσκαλεῖται τὸν ἀπολωλότα, καί μεταδίδωσι θάρσους τῷ ἀπαῥῥησιάστῳ. οὕτω καὶ τῷ ἀσώτῳ ποιεῖ. Ὁμοῦ τε εἶδε τὸν χοιρώδη βίον ἀποσεισάµενον, καὶ πρὸς τὴν πατρικὴν ἑστίαν παλινδρομήσαντα, καί μακρόθεν δραμὼν περιεπλάκη φιλήσας τὸν τράχηλον. Τοιοῦτος ὁ ἡμέτερος Δεσπότης, κἂν μυρίαις κηλίσι κατεστηµένοι ἐσμὲν, κἂν βορβορώδης ἐστὶν ὁ βίος ἡμῶν, εἰ προθυμίαν μόνην ἐπιδειξαίμεθα, καὶ δάκρυον μεταγνώσεως ἐπιστάξαιμεν, εὐθὺς ἐναγκαλίζεται, τὴν ἵλεω φύσιν ἐνδείκνυται, πάντων τῶν προτέρων ἐπιλανθάνεται. 'Αλλ' ἐπαντέον ὅθεν ἐξέβημεν. Ζακχαῖε, σπεύσας κατὰβηθι. » Νῦν ὄντως Ζακχαῖος γέγονας νῦν τῇ κλήσει κατάλληλον ἐπέδειξας τὴν ἐνέργειαν. Ζακχαῖος γὰρ νικητὴς ἑρμηνεύεται νῦν οὖν νικητὴς τῶν παθῶν ἐχρηματίσας. Ζακχαῖε, σπεύσας κατάβηθι. Διὰ τί καὶ τὴν σπουδὴν προστίθησιν; Ἵνα μάθῃς ὡς οὐ χρὴ ῥαθύμως καὶ ἀμελῶς μετιέναι τὴν ἀρετὴν, ἀλλὰ μετὰ προθύμου σπουδῆς. Ἐπειδὴ παροδική ἐστιν ἡμῶν ἡ ζωὴ. καὶ χρὴ σπεύδειν ἡμᾶς εἰς τὸ ἀγαθὸν, ἐστ’ ἂν περιβεβλήμεθα τὸ σάρκινον τοῦτο περισκήνιον. Ἀλλὰ δοκεῖ πως τὸ ρητὸν ἐναντίον πρὸς τὸν ἀποδοθέντα σκοπόν. Εἰ γὰρ καλὴ τοῦ Ζακχαίου ἡ πρὸς τὴν συκομοραίαν ἀνάβασις ὑπερήρθη γάρ τῶν γηΐνων καί ἄνω τῆς ἁμαρτίας ἐγένετο. Πῶς κατελθεῖν ἐγκαλεύεται. Ζακχαῖε, σπεύσας κατάβηθι. Πῶς τό καλῶς ἀνελθόντα ἐπισπεύδει πρός τήν κατάβασιν; Ἱστορικῶς μέν ἀπό τοῦ φυτοῦ ὁ Σωτήρ κατελθεῖν κελεύει. ἀναγωγικῶς δέ διδάσκει ἡμᾶς, ὡς ἀρχή μετανοίας τῷ ἁμαρτήσαντι οὐκ ἄλλη τις ἁρμόδιος εἴη ὡς ἡ κατάβασις. Αὕτη δε ἐστιν ἡ μακαρία ταπείνωσις, ἡ ἐναντία τῆς δαιμονιώδους ἐπάρσεως. Ζακχαῖε, σπεύσας κατάβηθι; Βούλει μετανοῆσαι; ὑποβάθραν τῆς μετανοίας καί ἄσειστον κρηπῖδα θές τήν ταπείνωσιν. Κατάβηθι ἵνα ὑψωθῇς τοῖς πτεροῖς τῶν ἀρετῶν ἀνυψούμενος. Ἀλλά τίς ἡ τοῦ ἀρχιτελώνου ἐπαγγελία ἀκούσωμεν, μετά τόν σόν Κύριον ὑποδέξασθαι οἴκοι.

 Ἰδοὺ τὰ ἡμίση τῶν ὑπαρχόντων μοι, Κύριε, δὶδωμι τοῖς πτωχοῖς. Ὡς καλή τοῦ τελώνου ἡ τῆς μετανοίας ὑποβάθρα διά τῆς πρὸς τοὺς πένητας εὐποιίας εὑστείβητον ἑαυτῷ κατασκευάζει τὴν τῆς σωτηρίας ὁδόν. Ἰδοὺ τὰ ἡμίση τῶν ὑπαρχόντων μοι, Κύριε δίδωμι τοῖς πτωχοῖς. Ἐμεμαθήκει ὅτι ἐν οὐδενὶ. ὡς ἐλέῳ Θεὸς θεραπεύεται, καὶ ἔλεον, οὐχὶ θυσίαν ζητεῖ. Ἐμεμυσταγώγητο ὑπὸ τοῦ Δανιήλ. Τάς ἁμαρτίας σου ἐν ἐλεημοσύναις ἐξαλείψεις καί τὰς ἀνομίας σου ἐν οἰκτιρμοῖς πενήτων διά τοῦτο δοῦναι τὰ ἡμίση τῶν ὑπαρχόντων αὐτοῦ τοῖς πένησιν ἐπηγγείλατο τάγε μην ἐκ πλεονεξίας αὐτῷ πορισθέντα ἐκ τοῦ τετραπλοῦν ἀποτίσειν ὑπέσχετο. Εἴ τινος γὰρ, φησὶν, ἐσυκοφάντησα, ἀποδίδωμι τετραπλοῦν. Τιμᾷ τοῦ νόμου τὸ πρόσταγμα. Ὁ γὰρ θεσπέσιος Μωϋσῆς ταύτην ἐνομοθέτησε τῷ ἅρπαγι τὴν ἀπόσισιν, καὶ τοῦτο καταμάθοις τοῖς ἱεροῖς αὐτοῦ νόμοις προπομπός; 'Επεί οὖν ὑπέσχετο τά ἡμίση τῶν ἐνόντων δοῦναι πτωχοῖς, ἤδει δὲ μάλα σαφῶς, ὡς τά ἐξ ἀδικίας Θεὸς οὐ προσίεται, εἰ μή πρότερον λυθεῖεν αἱ κατά τῶν ἀδικηθέντων πλεονεξίαι, εὐγνωμόνως τοῦτο ποιεῖν ἐπαγγέλλεται. Φρενοβλαβείας γὰρ ἐσχάτης, καὶ ἥκιστα τῷ καθαρῷ ἀρέσκον Θεῷ ἐκ τῆς ἐπαράτου φιλοκερδείας, καὶ ἁρπαγῆς ἐλεημοσύνην ποιεῖν, καὶ οἴεσθαι τοῦτο θεραπεύειν Θεόν. Ταῦτ’ οὖν μυσταγωγηθέντες, ἀγαπητοὶ, τὸν Ζακχαῖον τουτονὶ μιμησώμεθα  μηδέ τελώνου μετανοίας ἀπολειφθείημεν ἐσμέν γὰρ, ὡς ἀληθῶς, καὶ ἡμεῖς, ἐν Ἱεριχῷ ἐν τῇ καταβάσει τοῦ κόσμου τούτου, εἰς ὅν ἀπεῤῥίφημεν, καὶ διέρχεται ὁ Σωτὴρ καθ᾿ ἑκάστην διὰ τῶν εὐαγγελικῶν διδασκαλιῶν εὐαγγελιζόμενος. Καταλείψωμεν τὸ γήϊνον φρόνημα, ὑπεράνω τῆς συκομοραίας, ἤγουν τῆς ἁμαρτίας γενώμεθα. Οὐκ ἔνι γὰρ ἄλλως ἰδεῖν τὸν Χριστὸν, εἰ μή τὴν ἐπισκοτοῦσαν ἡμᾶς τῆς ἁμαρτίας ὑπερβῶμεν σκιάν. Δῶμεν καὶ ἡμεῖς τὰ ἡμίση τῶν ὑπαρχόντων τοῖς πτωχοῖς. Κοινωνούς τῆς σῆς περιουσίας λάβε τοὺς πένητας. Ἀποφόρτισαι τά πολλὰ τῆς νηὸς, ἵνα πλέῃς κουφότερον, ὁ Θεολόγος παραινεῖ Γρηγόριος. Ἴσως ἐχθροὶ κληρονομῆσουσι τὰ κτηθέντα σοι τί μὴ προαρπάσας δίδως αὐτὰ τῷ Θεῷ; Εἰπὲ δὲ μετὰ τοῦ Ζακχαίου  Ἰδοῦ τὰ ἡμίση τῶν ὑπαρχόντων μοι δίδωμι τοῖς πτωχοῖς. Ἀλλὰ λόγισαι τὰς σὰς πράξεις, καὶ ὅσαι μὲν φαῦλαι, καὶ πονηραὶ, δοθήτωταν τοῖς δαίμοσι τοῖς πτωχοῖς παντός ἀγαθοῦ, καί ἄνθ ἑνός ἀδικήματος ἀπότισαι τετραπλοῦν. Ἀντί τῆς μιᾶς ψυχῆς, ἥν τοῖς τῆς σαρκός θελήμασιν ὑπείκων ἐπλεονέκτησας, ἀπότισαι τετραπλοῦν τό τετράστιχον σῶμα τοῖς εἰς μετάνοιαν πόνοις διδούς, ἵνα τῆς εὐκταίας ἐκείνης, καί μακαρίας ἀκούσης φωνῆς. ᾿Εν τῷ οἶκῳ σον δεῖ µέ μεῖναι. Ἀληθῶς γὰρ ἡ τοῦ μετανοοῦντος ψυχὴ καὶ ἐπιστρέφοντος εἰς Θεὸν, καὶ διὰ μετανοίας τὴν οἰκίαν σαροῦντος τῆς συνειδήσεως οἶκος γίνεται τοῦ Θεοῦ. Κεκα0αρμένοις γάρ οὖσιν ἐνοικῆσαι ἐν ἡμῖν, καὶ ἐμπεριπατῆσαι ὁ ἀψευδὴς Θεὸς ἐπαγγέλλεται ᾧ πρέπει πᾶσα αἴνεσις καὶ μεγαλοπρέπεια εἰς τοὺς αἰῶνας. ᾿Αμήν.