Ὁ Βαπτιστής Ἰωάννης
Τοῦ Μητροπολίτου Καισαριανῆς, Βύρωνος καί Ὑμηττοῦ
Δ α ν ι ή λ
«Ἰδοὺ ἐγὼ ἀποστέλλω
τὸν ἄγγελόν μου»
(Μάρκου α΄, 2)
Καλύτερη προετοιμασία, γιὰ νὰ ὑποδεχθοῦμε τὸν ᾿Ιησοῦ, ποὺ ἔρχεται νὰ βαπτισθεῖ στὸν ᾿Ιορδάνη, καὶ νὰ Τὸν ἀναγνωρίσουμε ὡς «ἐνανθρωπήσαντα Λόγον τοῦ Πατρός», ὅπως ἀπεκάλυψε ἡ φωνὴ τοῦ Γεννήτορος καὶ ἐπεβεβαίωσε ἡ παρουσία τοῦ Πνεύματος (Ματθαίου γ΄, 16-17), εἶναι ἡ μελέτη τῆς ἀποστολῆς καὶ τοῦ βίου τοῦ Βαπτιστοῦ ᾽Ιωάννου.
Ὁ Βαπτιστής Ἰωάννης ὑπῆρξε ὁ Πρόδρομος τοῦ Ἰησοῦ, ἐκεῖνος, ποὺ μὲ τὸ λόγο του καὶ τὸ παράδειγμά του προεκήρυξε τὸν ἐρχομὸ τοῦ Μεσσία, ἐκεῖνος, ποὺ κήρυξε στά πλήθη τοῦ Ἰσραὴλ νὰ ἑτοιμασθοῦν μὲ πράξεις μετανοίας γιὰ νά ὑποδεχθοῦν τὸ Φῶς καὶ τὸ Λυτρωτὴ τοῦ κόσμου.
Ὁ Βαπτιστὴς Ἰωάννης ἦταν ὁ ἐκλεκτὸς τῆς θείας Προνοίας, μὲ ὑψηλὴ καὶ ἅγια ἀποστολὴ. Χρόνια ἐνωρίτερα τὸ ἅγιο Πνεῦμα μὲ τὸν προφήτηἩσαΐα προεῖπε γι᾿ αὐτόν: «Ἰδοὺ ἐγὼ ἀποστέλλω τὸν ἄγγελόν μου πρὸ προσώπου σου» (Μάρκου α΄, 2).
Καὶ εἶναι ὁ Ἰωάννης μεγάλος στὴν κλήση μεγάλος στὸ κήρυγμα, μεγάλος στὸ βίο, γιατὶ εἶχε κλήση θεϊκή, κήρυγμα ἅγιο, βίο ἄμεμπτο.
Κλήση θεϊκή. Ὁ Θεὸς ἀπέστειλε τὸν Ἀρχάγγελο Γαβριὴλ (Λουκᾶ α΄, 8-29) νά ἀναγγείλει τήν γέννηση τοῦ Ἰωάννου καὶ νά πεῖ τί θα γινόταν, ὅταν θὰ μεγάλωνε. Θὰ ὀνομασθεῖ εἶπε ὁ Ἀρχάγγελος στὸ Ζαχαρία, «Ἰωάννης», δηλαδὴ ἀπεσταλμένος τοῦ Θεοῦ. Θά γίνει ξακουστὸς. Τὸ Ἅγιο Πνεῦμα θὰ τὸν ἁγιάσει ἀπὸ τοὺς κόλπους τῆς μητέρας του καὶ πολλοὶ θὰ χαροῦν στὴ γέννησή του.
Γιατί θὰ χαροῦν γιὰ τὴ γέννησή του; Διότι ἡ γέννησή του θὰ σηµάνει τὴν προσεχῆ ἔλευση τοῦ Ἡλίου τῆς Δικαιοσύνης καὶ τὴν σύντομη κατάργηση τοῦ Νόμου τῆς κατάρας γιὰ τοὺς ἁμαρτωλούς ἐφ’ ὅσον ὁ Νόμος θεωροῦσε καταραμμένους ἐκείνους πού δέν ἔμειναν πιστοί σ’ ὅλα ὅσα εἶναι γραμμένα στό βιβλίο τοῦ Νόμου καί δέν τά τηρεῖ (Πρός Γαλάτας γ΄, 10 καί Δευτερονομίου κζ΄, 26). Ὁ Ἰωάννης θὰ ἔχει τὸ ὑπέροχο προνόμιο νὰ εἶναι ὁ Πρόδρομος τοῦ Μεσσία. Θὰ ἔχει ὅμως ἀποστολὴ νὰ κηρύξει τὸν ἐρχομὸ τοῦ Λυτρωτοῦ καὶ νὰ προετοιμάσει τὶς καρδιὲς τῶν συγχρόνων του Ἰουδαίων γιὰ νὰ Τὸν ὑποδεχθοῦν. Ὁ Ἰωάννης θὰ εἶναι ἡ «φωνὴ βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ» (Ματθαίου γ΄, 3), ὅπως προανήγγειλαν οἱ Προφῆτες. Δὲ θὰ εἶναι ὁ λόγος. Ὁ λόγος εἶναι ἔναρθρος. Ἡ φωνὴ εἶναι ἄναρθρος. Ὁ λόγος εἶναι ὁμιλία. Ἡ φωνὴ ἠχώ. Τὸ ἕνα ἔκφραση, τὸ ἄλλο φθόγγος. Ἡ φωνή, ὅταν βγαίνη ἀπὸ τὸ στόμα, πνίγεται στὸ κενό, ὁ λόγος διατρέχει τὸ κενὸ μένει στὸ νοῦ καὶ κεῖ ἀποταμιεύεται.
Αὐτὴ εἶναι ἡ θεϊκὴ κλήση τοῦ Ἰωάννου. Ὁ Θεός πρὸ αἰώνων τὸν προώρισε νά ἐκτελέσει τὴν ὑψηλὴ αὐτὴ ἀποστολὴ καὶ νὰ γίνει Πρόδρομος τοῦ ἀχρόνου Υἱοῦ ποὺ «ἐν χρόνῳ» θὰ λάβαινε σάρκα γιὰ τὴ σωτηρία μας.
Τί μεγάλη καὶ ἁγία ἀποστολή! Τί ὑπέροχη κλήση! Τοὺς ἀπεσταλμένους ἑνὸς βασιλιᾶ, τοὺς πρέσβεις ἑνὸς Κράτους περιβάλλουμε μὲ ἀγάπη, τιμή καὶ σεβασμό, καὶ πολὺ δίκαια, γιατὶ ἀντιπροσωπεύουν τὴν ἐξουσία, ἐπιτελοῦν ἕνα προορισμὸ καί τὸν ἀπεσταλμένο τοῦ Θεοῦ, τοῦ πρώτου καὶ μεγάλου βασιλιᾶ ἀπὸ τὸν ὁποῖο ἀπορρέει κάθε ἐξουσία, θά παραβλέψουμε, θά ἀγνοήσουμε, θὰ περιφρονήσουμε. Ἀσφαλῶς ὄχι θὰ τὸν τιμήσουμε ἀφοῦ ὁ ἴδιος ὁ Κύριος τὸν τίμησε ἐγκωμιάζοντας τὴν ἀποστολή του (Ματθαίου ια΄ 11· Λουκᾶ ζ΄, 28).
Κήρυγμα ἅγιο. Ἡ κλήση ὅσο ἁγία καὶ νὰ εἶναι σὲ τίποτα δὲ χρησιμεύει, ὅταν ὁ καλούμενος δὲν ἀνταποκρίνεται.
Καὶ ὁ ᾽Εωσφόρος ἦταν καλεσμένος νὰ εἶναι στὴν ὑπηρεσία τοῦ Ὑψίστου κι ὅμως κατεκρημνίσθηκε στὴν ἄβυσσο . Ὁ ᾿Ιωάννης ἀνταποκρίθηκε στὴν κλήση του καὶ ἔγινε μεγάλος.
᾽Εκεῖ στὴν ἔρημο, ζυμωμένος ἀπὸ τὶς στερήσεις κηρύττει ἄφεση ἁμαρτιῶν μὲ στερεά καὶ πειστικά λόγια, λόγια χωρὶς στόμφο, χωρὶς ὑπεροψία, χωρὶς ἐπίδειξη λόγια ζωντανά, κεραυνοβόλα. «Μετανοεῖτε ἤγγικε γὰρ ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν» (Ματθ. 3, 1-13). «Ἑτοιμάσατε, λέγει σ᾿ ὅσους πήγαιναν ν’ ἀκούσουν τὸ θεόπνευστο κήρυγμά του, ἑτοιμάσατε τὴν ὁδὸν ! Κυρίου, εὐθείας ποιεῖτε τάς τρίβους Αὐτοῦ». Ὁ Μεσσίας ἔρχεται. Τὸ δρόμο φράσσει ἡ ἁμαρτία, σὰ μιὰ ἀσήκωτη πέτρα. Φροντίσατε λοιπὸν πρῶτα νὰ καθαρίσετε αὐτὸ τὸ δρόμο ἀπὸ τὴν ἁμαρτία καὶ νὰ ἰσιώσετε τοὺς δρόμους (τὰς τρίβους) ἀπ’ ὅπου θὰ περάσει Κύριος. «Πᾶσα φάραγξ πληρωθήσεται...». Κάθε χαρακτήρας δύσκολος καὶ χυδαῖος, νὰ ἰσορροπήσει. «Πᾶν ὄρος καὶ βουνὸν ταπεινωθήσεται» κάθε ἄνθρωπος ἀλαζωνικὸς καὶ ὑπερήφανος, νὰ ταπεινωθεῖ καί νὰ γίνει καταδεκτικός. «Καὶ ἔσται τὰ σκολιὰ εἰς εὐθεῖαν» (Λουκ. 3, 5). Τά στραβὰ νὰ ἐξομαλυνθοῦν. Ὅσοι ἔχουν δύσκολο καὶ δύστροπο χαρακτήρα ἢ εἶναι ψεῦστες, ἐπίορκοι, διπλοπρόσωποι αὐτοὶ ὅλοι νὰ γίνουν ἄνθρωποι εὐθεῖς, εἰλικρινεῖς, γλυκεῖς. «Καὶ αἱ τραχεῖαι εἰς ὁδοὺς λείας» (Λουκᾶ γ΄, 5). Ὅσοι εἶναι ἀπότομοι, βάναυσοι νὰ γίνουν εὐπροσήγοροι, πρᾶοι, γιατὶ αὐτοὶ μόνο θὰ δοῦν τὸ σωτήριο τοῦ Θεοῦ, θὰ ἐπιτύχουν τὴ σωτηρία τους. «Καὶ ὄψεται πᾶσα σὰρξ τὸ σωτήριον τοῦ Θεοῦ» (Λουκᾶ γ΄, 4-18).
Αὐτὰ συνιστοῦσε σὲ ὅλους γενικά. Στούς ὑποκριτές Φαρισαίους καί τούς φιλελεύθερους Σαδδουκαίους δὲ δίσταζε νὰ ἀπευθύνει καυστικώτερα λόγια, μὲ τὴν ἐλπίδα νἀ συνέλθουν. «Γεννήματα ἐχιδνῶν» (Ματθαίου κγ΄, 33) τοὺς ἀποκαλεῖ, γιατὶ ὅπως ἡ ἔχιδνα δὲ διστάζει νὰ φάει τὴ μητέρα της ἔτσι καὶ αὐτοὶ δὲ φοβήθηκαν νὰ φονεύσουν τοὺς πνευματικούς τους πατέρες, τοὺς Προφῆτες: «Καυχᾶσθε, τοὺς λέγει, ὅτι ἔχετε πατέρα τὸν Ἀβραάμ κι ἀγνοεῖτε ὅτι ὁ Θεὸς μπορεῖ καί ἀπὸ τὶς πέτρες νὰ βγάλει παιδιὰ τοῦ Ἀβραάμ», δηλαδὴ ἀπὸ τοὺς εἰδωλολάτρας, ποὺ λατρεύουν τὰ εἴδωλα μπορεῖ ὁ Θεὸς νὰ βγάλει πνευματικὰ παιδιά, ποὺ νὰ ἔχουν τὴν ἴδια πίστη μὲ τὸν Ἀβραάμ (Ματθαίου γ΄, 9)
Ὁ Ἰωάννης κράζει στὴν ἔρημο, γιατὶ δέν ὑπάρχει ἔρημος πιὸ καταθλιπτικὴ ἀπὸ τὴν ἀκοὴ τῶν ἀνθρώπων, ποὺ δὲν θέλουν ν’ ἀκούσουν, κι ἀπὸ τὰ μάτια τοῦ κόσμου, ποὺ δὲ θέλει νὰ δεῖ. Δὲν ὑπάρχουν ἄνθρωποι περισσότερο τυφλοί, ἀπὸ ἐκείνους ποὺ δὲ θέλουν νὰ δοῦν». (Πάσχου: Ἔρως 'Ορθοδοξίας σελ. 289).
«Προσέξετε, γιατὶ ἡ ἀξίνη τῆς θείας ὀργῆς βρίσκεται, κοντὰ στὴ ρίζα τοῦ δένδρου» ἔλεγε στούς Ἰουδαίους. Ὁ Θεὸς σᾶς προειδοποίησε μέ διάφορα κτυπήματα καὶ ἐπεμβάσεις, ἀλλὰ σεῖς μείνετε πάντοτε ἀμετανόητοι. Θὰ ἀποκοπεῖτε σύρριζα. Θὰ τιμωρηθεῖτε, θὰ μείνετε χωρὶς ἐθνικὴ ἑνότητα, χωρὶς βασιλεία, χωρὶς Ναό, θὰ διασκορπισθεῖτε σὲ ὅλα τὰ µέρη τῆς γῆς καὶ θὰ εἶσθε καταφρονηιμένοι καὶ διωγμένοι ἀπ’ ὅλους».
Στὸν Ἡρώδη, ποὺ ζοῦσε παράνομα καὶ εἶχε τὴ γυναίκα τοῦ ἀδελφοῦ του Φιλίππου, δὲ δίστασε νά µηνύσει «Οὐκ ἔξεστί σοι» (Ματθαίου ιδ΄, 4). Δὲ σοῦ ἐπιτρέπεται. Μπορεῖ νὰ εἶσαι βασιλιᾶς, ἀλλὰ ὀφείλεις νὰ σεβασθεῖς τὸ νόμο τοῦ Θεοῦ.
Ἡ τόλμη αὐτὴ καὶ ἡ πιστὴ ἀνταπόκριση στὴν κλήση τῆς ἀποστολῆς τοῦ στοίχισε τὴ ζωὴ καὶ μὲ ἕνα ἔνδοξο θάνατο ἐπισφράγισε τὸ αἰώνιο κήρυγμα του. Αἰώνιο κήρυγμα, γιατὶ τὰ κηρύγματα, ποὺ ἐπισφραγίζονται μὲ τὴν προσφορὰ τῆς ζωῆς, μένουν αἰώνια.
Πόσο πειστικά εἶναι τά λόγια τοῦ ᾿Ιωάννου. Δὲν ἀφήνουν καμιὰ καρδιὰ ἀσυγκίνητη. Ὅσοι τὸν πλησιάζουν αἰσθάνονται βαθιὰ συγκίνηση καὶ εἰλικρινῆ μεταμέλεια. Εἶναι λόγια ἐμπνευσμένα, μελετημένα μέσα στὴ σιωπὴ τῆς ἐρήμου καὶ βγαλμένα ἀπὸ ἕνα στόμα, ποὺ δὲν ἔχει ἄλλο «σκοπό, παρὰ τὴ δόξα καὶ τὸ µεγαλεῖο τοῦ Δημιουργοῦ.
Βίο ἄµεμπτο. Τὸ κήρυγμα τοῦ Ἰωάννου ἦταν καρποφόρο καὶ ἀποτελεσματικὸ στὶς καρδιὲς τῶν συγχρόνων του, γιατὶ ὁ κῆρυξ τῆς ἐρήμου καλλιεργοῦσε στὴν ἰδιωτική του ζωὴ τὶς δυὸ ἀπαραίτητες ἀρετές: τὴν αὐστηρότητα τοῦ βίου, πού ἔφθανε ὡς τὴν αὐταπάρνηση τοῦ βίου καὶ τὴν ταπεινοφροσύνη ποὺ κατέληγε στὴν πλήρη ἀναγνώριση τῆς ἀτομικῆς μηδαμινότητος.
Ὁ ᾽Ιωάννης ζοῦσε μακριὰ ἀπὸ τὸν κόσμο. Ζοῦσε στὴν ἔρημο, ὅπου ἡ ψυχή του εὐκολώτερα ἑνωνόταν μὲ τὸν Θεὸ καὶ ἔμενε βυθισιμένη στὴ μελέτη τῶν θείων δωρεῶν. Ἡ ἔρημος ἦταν ἀνέκαθεν ὁ διδάσκαλος τῶν μεγάλων πνευμάτων. Ὅποιος δὲν ἀγαπᾶ τὴ σιωπὴ καὶ τὴ μοναξιὰ δὲν μπορεῖ νὰ μορφωθεῖ ὑπερφυσικά. Ὁ Θεὸς δὲ βρίσκεται στὶς πλατεῖες καὶ δὲν ὁμιλεῖ μέσα τὸ θόρυβο. Γιά ν᾽ ἀκουσθεῖ ἡ φωνή τοῦ Θεοῦ πρέπει νά σιωπήση ἡ φωνὴ τῶν πλασμάτων.
Ἡ ἐνδυμασία τοῦ Βαπτιστοῦ ἦταν ἁπλουστάτη καί ἡ τροφή του λιτοτάτη. Ἦταν ντυµένος μὲ «τρίχας καμήλου» καὶ μιὰ ζώνη δερματίνη στὴ μέση. Ἡ ἐνδυμασία του καὶ ἡ τροφή του ἦταν ὁ πιὸ αὐστηρὸς ἔλεγχος γιά τοὺς ᾿Ιουδαίους, ποὺ ζητοῦσαν τὴν καλοπέραση καὶ τὴν πολυτέλεια.
Ὁ τρόπος τῆς ζωῆς τοῦ Προδρόμου ἔκανε τὰ πλήθη νὰ τρέχουν καὶ ν᾿ ἀκούουν τὸ θεόπνευστο κήρυγμα του καὶ νὰ ἐρωτοῦν ποῖος εἶναι. «Μήπως εἶσαι ὁ Μεσσίας;» τὸν ρωτοῦσαν, καὶ ἐκεῖνος ἀπαντοῦσε «δὲν εἶμαι». «Μήπως εἶσαι ὁ Ἠλίας;» - «Δὲν εἶμαι» – «Μήπως εἶσαι ὁ προφήτης;» - Ὄχι. Ποῖος εἶσαι, λοιπόν, γιά νά δώσωμε μιὰ ἀπάντηση σὲ κείνους, ποὺ μᾶς ἔστειλαν καὶ μᾶς ἐρ-ωτοῦν. ᾿Εγὼ εἶμαι, ἀπαντοῦσε ταπεινὰ ὁ Πρόδρομος «ἡ φωνὴ βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ» (Ἰωάννου α’, 23). Δὲν εἶμαι ὁ Χριστός, ἀλλ᾽ ὁ ἀπεσταλμένος Του. Δὲν εἶμαι ὁ Κύριος, ἀλλ᾽ ὁ φίλος τοῦ Νυμφίου. Ἐκεῖνος θά ἔρθει ἀπό ψηλά, ἐγὼ ἔρχομαι ἀπὸ τὴ γῆ. Ἐκεῖνος πρέπει νὰ αὐξάνει καὶ ἐγὼ νὰ ὀλιγοστεύω. Σὲ Ἐκεῖνο, ποὺ ἔρχεται, ἐγὼ δὲν εἶμαι ἱκανὸς νά σκύψω καὶ νά λύσω τόν ἱμάντα τῶν ὑποδημάτων του!
Ὦ βάθος ταπεινοφροσύνης ! Δὲν εἶμαι ἱκανὸς ἔλεγε νά σκύψω καὶ νά λύσω τὸν ἱμάντα τῶν ὑποδημάτων τοῦ Χριστοῦ. Αὐτὰ ἔλεγε αὐτός, ποὺ μὲ τὰ ἀσκητικά του χέρια ἀξιώθηκε νά ἀγγίξει τὴν ἀκήρατη κορυφὴ τοῦ Δεσπότου. Δὲ θεωρεῖ τὸν ἑαυτό του ἄξιο νὰ ὀνομαστεῖ Προφήτης, ἐκεῖνος, γιά τόν ὁποῖον ὁ ἀλάθητος Κύριος εἶπε: «Μεγαλύτερος προφήτης ἀπ’ ὅσους ὑπῆρξαν μέχρι σήμερον δὲν ἔχει φανερωθεῖ» (Ματθαίου ια΄,11) καὶ ὁ ᾿Ιωάννης θά εἶναι ἡ κατακλείδα ὅλων τῶν προφητῶν τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης.
Ἄν ὁ ἰσάγγελος ᾽Ιωάννης, ὁ αὐστηρὸς ἀσκητὴς τῆς ἐρήμου, ὁ μεγάλος στὴν κλήση, στὸ κήρυγμα καὶ στὸ βίο σκέπτεται καί ὁμιλεῖ ἔτσι γιά τὸν ἑαυτό του, ἐμεῖς πῶς πρέπει νά σκεφθοῦμε καὶ τί νὰ ποῦμε γιὰ τόν ἑαυτό μας.
Τό κήρυγμα καὶ ἡ ζωὴ τοῦ ᾿Ιωάννου ἄς γίνει σὲ μᾶς δίδαγμα. Ὁ Ἰωάννης ἐπιθυμοῦσε νά ζεῖ στὴν ἔρημο καὶ τὴ σιωπὴ καὶ ἐμεῖς μὴν ἀναμιχθοῦμε στὸ θόρυβο τοῦ κόσμου μέσα στὶς ἀφορμὲς τῆς ἁμαρτίας. Ἐκεῖνος ἔδειξε τέτοια ἡρωϊκὴ τόλμη, καὶ δὲν δίστασε νὰ ἀνέβει τὶς σκάλες τοῦ μεγάλου Ἡρώδου καὶ νὰ τοῦ πεῖ τὸ «Οὐκ ἔξεστι» (Ματθαίου ιδ΄, 4) καὶ ἐμεῖς ἄς μὴν δειλιάζουμε νὰ ὑπερασπιστοῦμε τὴν πίστη καί τὴν Ἐκκλησία μας. Ἐκεῖνος ἔδωσε τὴ ζωή του γιὰ τὴν ὑπεράσπιση τῶν ἠθικῶν ἀρχῶν καὶ ἐμεῖς ἄς μὴν ἀρνηθοῦμε νά κάνουμε κάθε προσπάθεια γιὰ νὰ νικήσουμε ἕνα πειρασμὸ.
«Βαπτιστὰ τοῦ Χριστοῦ
Πρέσβευε ὑπὲρ ἡμῶν»
