Ἡ δημηγορία τοῦ Ἀποστόλου Παύλου
εἰς τὸν Ἅρειον Πάγον ὁδοδείκτεις
τῆς σύγχρονης πορείας μας.
Τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου
Καισαριανῆς, Βύρωνος καί Ὑμηττοῦ
κ. ΔΑΝΙΗΛ

« Ἐν δὲ ταῖς Αθήναις παρωξύνετο τὸ πνεῦμα τοῦ Παύλου» (πράξ. ιζ' 16)

«Στὶς ᾽Αθῆνες ἐξεγείρετο τὸ πνεύμα τοῦ Παύλου»

Ἡ μεγαλώνυμος καί περίβλεπιος καὶ περιάκουστος πόλις τῶν Ἀθηνῶν

- Μακαριώτατε Πάτερ καὶ Δέσποτα, Σεπτὲ καὶ Πανάξιε Προκαθήμενε τῆς καθ' ῾Ελλάδα Ἐκκλησίας,

- Σεβασμιωτάτη καὶ θεοστήρικτος τῶν ῾Ιεραρχῶν χορεία,

- Ἐντιμότατοι καὶ Ἐξοχώτατοι Ἄρχοντες τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ, ὅ τε Δήμαρχος καί οἱ λοιποὶ ἁπαξάπαντες,

- Ἐλλογιμώτατοι κ. Καθηγηταὶ τῆς ἔσωθεν σοφίας καὶ τῆς θύραθεν γνώσεως,

- Τιμιώτατοι ἐν Χριστῷ ἀδελφοὶ συμπρεσβύτεροι,

- καί Χριστοῦ Διακονία

- Λαὲ τοῦ Θεοῦ, ἀδελφοί μου καὶ ἀδελφές μου,

τιμᾶ τὸν μεγάλο Παῦλο.

Αἱ κλειναὶ καὶ εὐσεβέστατοι Ἀθῆναι τιμοῦν τὸν ᾽Απόστολο τοῦ Θεοῦ τὸν συμπήξαντα διὰ τοῦ κηρύγματός του τὴν πρώτην ἐνταῦθα χριστιανικὴν κοινότητα, ἥτις αὐξηθεῖσα ἐν Κυρίῳ προσέφερεν εἰς τὴν Ἐκκλησίαν σεβάσμιες μορφὲς ῾Ιεραρχῶν, ἐνδόξους μάρτυρες καί νεομάρτυρες, ὁσίους καὶ ὁσίες πληθὺν ἡγιασμένων. Καὶ ἔκτοτε δίδει μαρτυρίαν πίστεως καὶ βίου ἀληθινοῦ κατὰ Θεόν.

῾Η καθ' Ἑλλάδα ἀποστολικὴ Ἐκκλησία τιμᾶ τὸν θεατὴν τῶν ἀρρήτων, τὸν Πρῶτον μετὰ τὸν Ἕνα, τὸ ἐκλεκτὸν σκεῦος τοῦ Θεοῦ. Καὶ κλίνει γόνυ εὐγνωμοσύνης στὸν Μέγα Διδάσκαλον.

Σήμερον οἱ πόλεις τῆς ῾Ελλάδος, οἱ Φίλιπποι, ἡ Θεσσαλονίκη, ἡ Βέροια, ἡ Κόρινθος, ἡ Νικόπολις καὶ μεταξὺ αὐτῶν προεξάρχουσαι αἱ πρωτόθρονοι Αθῆναι ἀγάλλονται καί καυχῶνται ἐν Κυρίῳ καὶ πλέκουν στέφανον ἐγκωμίων διότι ἔσχον τὸν ζηλωτὴν αὐτὸν ἱεραποστολικὸν ἄνδρα πατέρα των πνευματικόν, διότι τὶς ἐσόφισε κατὰ Θεόν, διότι τίς ἤγαγεν εἰς θεογνωσίαν καὶ τὶς ἐνέταξε εἰς τὸ ζῶν Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, τὴν Εκκλησίαν τῶν πρωτοτόκων.

Σήμερον Κορίνθιοι καί Θεσσαλονικεῖς καί Φιλιππήσιοι πλέον χαίρονται καὶ πανηγυρίζουν ὡς λαβόντες γραπτῶς καὶ δι' ἐπιστολῶν τὸ κήρυγμα τῆς σωτηρίας, τὴν εὐαγγελικὴν ἀλήθειαν καί ζωήν.

Σήμερον ἐδῶ καὶ ἡ χριστιανικὴ Εὐρώπη ὑποκλίνεται εὐλαβῶς εἰς τὸν θεμελιωτὴν τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ πολιτισμοῦ.

Αὐτοῦ τοῦ ὁποίου ἡ ζωή, ἡ δρᾶσις καὶ τὸ κήρυγμα κατεκόσμησαν τὰ ἤθη των, ἐξύψωσαν τὸν βίον των, ἐνέπνευσαν τὶς τέχνες των, ἔδωσαν ἁγίους καὶ μεγάλες φωτεινὲς μορφὲς οἰκουμενικῆς ἀναγνωρίσεως.

Σ' αὐτοῦ τοῦ ἐργάτου τῆς οἰκουμένης τὴν μορφὴ ἐνώπιον ἱστάμεθα σήμερον ἐν εὐλαβείᾳ πολλῇ, ἐν εκκλησίᾳ πληθούσῃ ἐν μέσῳ λαοῦ βαρέος καὶ πυκάζοντος καταλαβόντος τὸν ἱερὸν τοῦτον χῶρον τοῦ Ἀρείου Πάγου εἰς τὸν ὁποῖον πρῶτον ἤχησαν οἱ σωτήριοι λόγοι τοῦ θεοπνεύστου καὶ θεοκήρυκος Αποοτόλου Παύλου.

Προσκυνοῦμεν είς τὸν τόπον, ἐφ' οὗ ἕστησαν οἱ πόδες τοῦ εὐαγγελιζομένου τὴν εἰρήνην, τοῦ εὐαγγελιζομένου τὰ ἀγαθά, τοῦ εὐαγγελιζομένου τὴν καταλλαγήν, τὴν δικαίωσιν, τὴν σωτηρίαν.

Καί πρῶτον χρέος ἔχομεν καὶ καθῆκον νὰ μνημονεύσωμεν εκείνου.

Θά σκιαγραφήσω λοιπὸν κατὰ τὸ ἐνόν μοι τὴν φωτεινὴν προσωπικότητα ἐκείνου ποὺ ἀνεμόρφωσε τὴν οἰκουμένην.

Ὁ θεσπέσιος αὐτὀς ἄνδρας ἧταν μία οἰκουμενικὴ προσωπικότητα.

Ἑβραῖος τὸ γένος ἀνατεθραμμένος μὲ εὐσέβειαν, ζηλωτὴς ὑπάρχων εκ νεότητός του τῶν πατρικῶν παραδόσεων. Καὶ ἐκαυχήθη πολλάκις διὰ τὴν καταγωγήν του καὶ τὴν εὐσεβῆ ἀνατροφήν του.

Ἑβραῖος, ἀλλὰ μὲ παιδεία ἑλληνική. Καὶ ὑπῆρξε γνήσιος ἐκφραστὴς τοῦ πνεύματος τοῦ οἰκουμενικοῦ ἑλληνισμοῦ. ῾Ωμιλοῦσε τὴν ἀττικὴν διάλεκτον καὶ τὴν ἔγραφεν καὶ ἦτο ἐφάμιλλος, ὡς παρατηρεῖ ἡ χρυσῆ γλῶσσα τῆς Εκκλησίας,ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, καὶ αυτῶν τῶν ἀττικῶν.

Διὰ τοῦτο ἀκριβῶς καὶ κατενόησε περισσότερον παντὸς ἄλλου τὴν οἰκουμενικότητα τοῦ χριστιανισμοῦ καὶ τὴν καθολικότητα τῆς ᾽Εκκλησίας ἐν ᾗ οὐκ ἔνι ᾽Ιουδαῖος οὐδὲ Ἕλλην, οὐκ ἔνι δοῦλος οὐδὲ ἐλεύθερος, οὐκ ἔνι ἄρσεν καὶ θῆλυ· πάντες γὰρ ὑμεῖς εἷς ἐστε ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ (Γαλ. γ' 28). Αὐτὸς μὲ τὴν θεολογία του κατήργησε πᾶσαν ἀφορμὴν διαιρέσεως τῶν ἀνθρώπων, εἰσαγαγὼν τὸν καινόν, τὸν νέον ἐν Χριστῷ κτισθέντα καὶ ἀνακαινούμενον ἄνθρωπον.

Αὐτὸς ὅστις ἀπέδειξε τὸ μάταιον τοῦ εἰδωλολατρικοῦ κόσμου καὶ τὸ ἀτελέσφορον τοῦ Ἰουδαϊσμοῦ ἀγκάλιασε ὅλους τοὺς λαοὺς καὶ διήνοιξε τὰς πύλας τῆς ᾽Εκκλησίας εἰς πάντα ἄνθρωπον διακηρύξας τὸ δόξα καὶ τιμὴ καὶ εἰρήνη παντὶ τῷ ἐργαζομένῳ τὸ ἀγαθὸν Ἰουδαίῳ τε πρῶτον καὶ Ἕλληνι· οὐ γάρ ἐστι προσωποληψία παρὰ τῷ Θεῷ (Ρωμ, β' 10).

Ἦταν Ἑβραῖος. Ἦταν ῞Ελλην. ῏Ηταν καὶ Ρωμαῖος πολίτης. Πολίτης τῆς ἀγερώχου Ρώμης, τῆς Ρώμης τοῦ ξίφους καὶ τῆς βίας, τῆς ἀποκτεινάσης τοὺς ἁγίους. Καὶ ὅταν κάποτε παρέστη ἀνάγκη ἐπεκαλέσθη τὴν ιδιότητά του αὐτὴ καὶ τὰ ἐξ αὐτῆς δικαιώματά του. Ποτὲ δὲν ἀπεδέχθη τὸ φρόνημα τῆς ἀσεβοῦς καὶ ἐπηρμένης Ρώμης, τὰ ἀντίθεα ρωμαϊκὰ ἤθη, ἐπαληθεύων τὸν λόγον τοῦ Κυρίου διὰ τοὺς μαθητάς Του· «ἐκ τοῦ κόσμου οὐκ εἰσί» (᾽Ιωάν. ιγ' 15).

Εὐσεβής, πεπαιδευμένος λίαν, μὲ εὐρεῖς ὁρίζοντες, σύγχρονος τῆς ἐποχῆς του ἔζη ἐντὸς τοῦ κόσμου, ὅστις ἔζη τὴν ἀγωνία τῆς ἀναζητήσεως τῆς ἀληθείας καὶ τῆς δικαιοσύνης.

Ἑνας τέτοιος κόσμος κουρασμένος καὶ ἐν συγχύσει ἦταν καὶ οἱ Ἀθηναῖοι.

Καὶ ἦλθε πρὸς αὐτοὺς διὰ νὰ τοὺς φέρῃ τὸ εὐαγγέλιο τῆς ἐν Χριστῷ σωτηρίας, τὴν ἐν Χριστῷ ἐλπίδα, νὰ κηρύξῃ τὸν νόμο τῆς διὰ τῆς πίστεως δικαιώσεως τοῦ ἀνθρώπου, τὴν βεβαιότητα τῆς καταλλαγῆς.

Ἀπὸ τὴν ὑψηλὴ δημηγορία του, αὐτὴν ἡ ὁποία ἠκούσθη ἐδῶ τὸ 52 μ.Χ. εἰς τὸν ἱερὸν αὐτὸν βράχον διέκρινα, ὅτι τρία τινὰ ἐκήρυξε εἰς τοὺς Ἀθηναίους, οἱ ὁποῖοι ἦσαν περίεργοι νὰ ἀκούσουν «τί ἄν θέλει ὁ σπερμολόγος οὗτος λέγειν», ἀφοῦ αὐτοὶ εἰς οὐδὲν ἕτερον ηὐκαίρουν ἢ λέγειν τι καὶ ἀκούειν καινότερον (Πράξ. ιζ' 18,21).

Ἐκ τούτων τῶν τριῶν πρῶτον εἶναι ἡ θεογνωσία.

Τὸ ὅτι «παρωξύνετο» τὸ πνεῦμα τοῦ Παύλου εἰς τᾶς Ἀθήνας διὰ τοῦ ὁποίου ἤρχισα τὴν ὁμιλίαν μου δηλοῖ, ὅτι ὁ θεῖος Ἀπόστολος εἷχεν ἐπαναστατήσει ἐσωτερικῶς, καθὼς παρατηροῦσε κατὰ τὶς προηγούμενες ἡμέρες περιφερόμενος εἰς τὴν πόλιν, ὅτι οἱ Ἀθηναῖοι εἶχαν κάμει τὴν θρησκεία κοσμική. Δι' αὐτοὺς «ἡ θρησκεία χρησίμευε ὡς στολίδι τῆς επίγειας ζωῆς καί διὰ νὰ ἐξαγιάζεται ὁ πατριωτισμός των. Οἱ Ἀθηναῖοι ἤξεραν νὰ κάνουν τὴν θρησκεία ἀπολαυστικὴ καὶ ἑλκυστικὴ ἀκόμη καὶ διὰ τοὺς καλοζωισμένους οἱ οποῖοι ἧσαν ἀπαιτητικώτεροι.

Εἰς τὴν ἀντίληψιν αὐτὴ ἀντετάχθη ὁ Παῦλος συνιστῶν μετάνοιαν. Ὁ σκοπός τῆς χριστιανικῆς πίστεως εἶναι νὰ ὁδηγήσῃ τὸν ἄνθρωπον ἐν μετανοίᾳ εἰς τὸν Θεό, νὰ τοῦ ἀλλάξῃ τὸ φρόνημα καὶ τὴν ζωήν.

Εἰς αὐτοὺς τοὺς Ἀθηναίους ὁ Παῦλος ὡμίλησε διὰ τὸν ἀληθινὸ Θεό, τὸν Δημιουργὸ τοῦ σύμπαντος κόσμου, ὁ ὁποῖος εἶναι ὑπερβατικὸς ἀλλὰ «καί γε οὐ μακρὰν ἀπὸ ἑνὸς ἑκάστου ἡμῶν ὑπάρχων» (Πράξ. ιζ' 27).

Ἡ γνῶσις τοῦ Θεοῦ δὲν εἶναι μία νοησιαρχία, μία ἐγκεφαλικὴ φιλοσοφικὴ διαδικασία, ἀλλὰ κοινωνία καὶ συμμετοχὴ εἰς τὴν ζωὴν τοῦ Θεοῦ.

Ἔτσι κατ' αὐτὸν τὸν τρόπον κατενόει ὁ Παῦλος τὴν θεογνωσία καὶ οὕτως τὴν ἐδίδαξε. Δι' αὐτὸ κι ὁ ἴδιος εἶχε τελείως ταυτισθεῖ μὲ τὸν Θεόν. Ἔζη ἐν Χριστῷ δι' αὐτὸ καί εἶχε τελεία ἀποκάλυψι τοῦ Θεοῦ, τελεία θεογνωσία. Αὐτὸ τὸ ἔνθεο βίωμα ἐξέφρασε εἰς τὴν πρὸς Γαλάτας ἐπιστολήν του γράφων «ζῶ δέ οὐκέτι ἐγώ, ζῇ δέ ἐν ἐμοὶ Χριστός. Ὃ νῦν ζῶ ἐν σαρκί, ἐν πίστει ζῶ τῇ τοῦ υἱοῦ τοῦ Θεοῦ τοῦ ἀγαπήσαντός με καὶ παραδόντος ἑαυτὸν ὑπὲρ ἐμοῦ (Γαλ. β' 20).

Διὰ νὰ γνωρίσωμε τὸν Θεὸ πρέπει νὰ ζήσωμε τὴν ζωὴ τοῦ Θεοῦ. Ἡ θεογνωσία προϋποθέτει τήρηση ἐντολῶν. ᾽Ακούσομεν τοῦ Κυρίου λέγοντος: «Ὁ ἔχων τὰς ἐντολάς μου καὶ τηρῶν αὐτάς,

ἐκεῖνός ἐστι ὁ ἀγαπῶν με· ὁ δὲ ἀγαπῶν με ἀγαπηθήσεται ὑπὸ τοῦ πατρός μου, καὶ ἐγὼ ἀγαπήσω αὐτὸν καὶ ἐμφανίσω αὐτῷ ἐμαυτόν ( Ἰωάν. ιδ' 21).

Καὶ πάλιν· «Ἐάν τις ἀγαπᾷ με, τὸν λόγον μου τηρήσει, καὶ ὁ πατήρ μου ἀγαπήσει αὐτόν, καὶ πρὸς αὐτὸν ἐλευσόμεθα καὶ μονὴν παρ' αὐτῷ ποιήσομεν ( Ἰωάν. ιδ' 23).

῎Αρα· ὅσοι ἀναζητοῦν τὸν Θεὸν μὲ πόθο καὶ εἰλικρίνεια διὰ νὰ τὸν γνωρίσουν πρέπει νὰ ἀγαπήσουν τὸν Θεὸν καὶ τὰ τοῦ Θεοῦ. Νὰ τηρήσουν, νὰ ἐφαρμόσουν τὶς ἐντολές του καὶ τότε ὁ Θεὸς θὰ τοὺς ἀποκαλυφθῇ καὶ θὰ τὸν γνωρίσουν ἐν μέρει εἰς τὴν παροῦσαν ζωὴν καὶ καθώς ἐστι (Α' Ἰωάν. γ' 2) εἰς τὴν μέλλουσαν.

Δεύτερον θέμα, ἡ ὑιοθεσία.

Ὁ Παῦλος διὰ νὰ κηρύξῃ τὴν ἄκραν φιλανθρωπίαν τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία ἐξεδηλώθη διὰ τῆς υἱοθεσίας μας ὑπ' Αὐτοῦ ἐχρησιμοποίησε τοὺς στίχους κάποιων ποιητῶν τους· «τοῦ γὰρ καὶ γένος ἐσμέν» (τοῦ Στωϊκοῦ Κλεάνθους, 300 π.Χ.).

Καταγόμεθα τοὺς εἶπε ἀπὸ τὸν Θεό. Καὶ ἐννοοῦσε αὐτὸ ποὺ ἔγραψε εἰς τοὺς Γαλάτες «ὅτι δὲ ἐστὲ υἱοὶ (τοῦ Θεοῦ) ἐξαπέστειλεν ὁ Θεὸς τὸ πνεῦμα τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ εἰς τὰς καρδίας ὑμῶν κράζον· ἀββᾶ, ὁ Πατήρ, ὥστε οὐκέτι εἶ δοῦλος, ἀλλ' υἱός, εἰ δὲ υἱὸς καὶ κληρονόμος Θεοῦ διὰ Χριστοῦ.

Τί δέ ἐστι υἱοθεσία μᾶς τὸ ἐξηγεῖ ἡ ποικίλη μοῦσα τῆς ἡμετέρας αὐλῆς ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Νύσσης στὶς ὁμιλίες του εἰς τοὺς Μακαρισμοὺς τοῦ Κυρίου καὶ εἰς τὴν πραγματείαν του περὶ τοῦ ὀνόματος τοῦ χριστιανοῦ, ἡ οποία ἀποτελεῖ τὸ ἀπόσταγμα τῆς ὡρίμου θεολογικῆς σκέψεως τοῦ μεγάλου Πατρός.

Υἱοθεσία σημαίνει, ὅτι ὅσα δικαιώματα ἔχει ὁ κατὰ φύσιν Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, ὁ φυσικὸς Υἱὸς τοῦ Θεοῦ ὁ Κύριος ἡῶν ᾽Ιησοῦς Χριστός, τὰ ἴδια καὶ ἀπαράλλακτα καὶ ἀναφαίρετα δικαιώματα ἀποκτοῦν καὶ τὰ μέλη τῆς ᾽Εκκλησίας, ὅσα διατηρήσουν τὴν ἑνότητα τῆς πίστεως, τὴν κοινωνίαν τοῦ ἁγίου Πνεύματος καὶ τὸν χιτῶνα τῆς ψυχῆς των ἀμόλυντον καὶ ἀκηλίδωτον ἀπὸ τὴν ἁμαρτίαν.

᾽Ιδοὺ λοιπὸν τί ὑψηγόρησε ὁ θειότατος κήρυξ πρὸς Ἀθηναίους καὶ πρὸς πάντας ἀνθρώπους. Διὰ τοῦτο καὶ παραμένομεν εἰς τὴν Ἐκκλησίαν παρὰ τὸν κλύδωνα καὶ τὰ κύματα τὰ ὁποῖα δημιουργεῖ ὁ ἀλάστωρ. Παραμένοντες εἰς τὴν Ἐκκλησίαν κατοχυρώνομε τὰ δικαιώματά μας διὰ λύτρωση καὶ σωτηρία, διὰ υἱοθεσία καὶ κληρονομία, διὰ δόξα καὶ μακαριότητα.

Μέλος τῆς ᾽Εκκλησίας σημαίνει υἱὸς τοῦ Θεοῦ, συγκληρονόμος τοῦ Χριστοῦ, κληρονόμος τοῦ Θεοῦ.

Τρίτος ἄξονας στὴν ἀποστολικὴ ὁμιλία εἷναι ἡ μετάνοια. Ὁ Θεός, εἶπε ὁ ᾽Απ. Παῦλος τοὺς Ἀθηναίους, «ὑπερεῖδε τοὺς χρόνους τῆς ἀγνοίας ὑμῶν» (Πράξ. ιζ' 30). Παραμέρισε ὅσα κάνατε καὶ λέγατε καθ' ὅν χρόνον δὲν ἐγνωρίζατε, ἀλλὰ τώρα ποὺ ἐμάθατε, συνιστᾶ μετάνοια, μεταστροφή, ἀλλαγή φρονήματος καί ζωῆς. Τὰ πρῶτα ἀπῆλθον (᾽Αποκ. ε' 5), ξεχάσατέ τα καὶ ἀκολουθήσατε τὸν νέον τρόπον ζωῆς.

Πέρασαν ἀπὸ τότε περίπου δύο χιλιάδες χρόνια, δύο χιλιάδες χριστιανισμοῦ. ῞Οσοι ἔζησαν ἐν μετανοίᾳ ἐξυψώθηκαν εἰς τὴν χάριν καὶ τὴν τάξιν τῶν υἱῶν τοῦ Θεοῦ.

Σήμερα ὁ κόσμος, οἱ ἄνθρωποι, ἐμεῖς ποιμένες καὶ ποίμνιον ἀκούσωμεν τοῦ Παύλου κηρύσσοντος τὴν μετάνοιαν καὶ ποιήσωμεν κατὰ τὸν λόγον τῆς Γραφῆς «καρποὺς ἀξίους τῆς μετανοίας».

Αὐτοὶ οἱ λόγοι τοῦ Αποοτόλου Παύλου στηρίζουν τὴν ᾽Εκκλησίαν καὶ μᾶς σήμερα. Θὰ κλείσωμεν δὲ τὴν ὁμιλίαν μας μὲ ὅσα ἡ Ἐκκλησία ἀπευθύνει εὐγνωμονοῦσα εἰς τὸν Παῦλον:

Ποία φυλακὴ οὐκ ἔσχε σε δέσμιο; Ποία δὲ Ἐκκλησία οὐκ ἔχει σε ρήτορα; Δαμασκὸς μέγα φρονεῖ ἐπὶ σοὶ Παῦλε· εἶδε γάρ σε σκελισθέντα φωτί. Ρώμη σου τὸ αἷμα δεξαμένη, καὶ αὐτὴ κομπάζει, ἀλλ' ἡ Ταρσὸς πλέον χαίρει, καὶ πόθῳ τιμᾶ σου τὰ σπάργανα. Ἀλλ' ᾧ Παῦλε Ἀπόστολε, τὸ καύχημα τῆς οἰκουμένης, προφθάσας ἡμᾶς στήριξον».